Moliyaviy nazorat moliyaviy vositalar va maxsus fondlardan foydalanish orqali aktsiyadorlik jamiyatining qarorlariga ta'sir qilish imkoniyatidir.
Moliyaviy tashkilotlarning roli korporatsiyani moliyaviy resurslar bilan ta'minlash, mablag'lar muomalasi mexanizmidan iborat. Ular aktsiyalarni nazorat qilish huquqini, aktsiyalarni qo'lga kiritish orqali kapitalning yakuniy egalarini ifodalaydi yoki pul jamg'armalari egalaridan qarzga olingan mablag'lar hisobidan korxonaga qarz beradi. Ikkala holatda ham jamiyatni moliyalashtirishning bevosita manbalarining kengayishi kuzatiladi.
Shunday qilib, kredit-moliya institutlarining asosiy vazifasi jamiyatga kredit berishdir. Moliyaviy nazorat kredit munosabatlari asosida shakllanadi. Shu sababli moliyaviy nazorat aksiyadorlik nazoratiga qarama-qarshidir, chunki u aktsiyadorlik jamiyati uchun o'z va tashqi moliyalashtirish manbalarini tanlash jarayonida shakllanadi. Aksiyadorlik jamiyatining tashqi moliyalashtirish manbalariga qaramligi, shuningdek, bunday manbalarning kengayishi moliyaviy nazoratning ahamiyatini oshiradi.
Kredit-moliya institutlari va tashkilotlarini rivojlantirish va sub'ektlarni moliyalashtirishda ularning rolini kengaytirish tadbirkorlik faoliyati nazorat munosabatlarining rivojlanishiga olib keladi. Ikkinchisi tobora murakkablashib, turli darajalarda taqsimlanadi. Iqtisodiyotda umuminsoniy qaramlik va javobgarlik holati shakllanmoqda:
korporatsiyalar ---- yirik moliya-kredit tashkilotlari bo'lishi mumkin bo'lgan aksiyadorlar oldida ---- jamg'arma egalari oldida ---- korporatsiya oldida.
Ayniqsa, korporativ nazoratni “demokratlashtirish”ga jamiyatda pensiya va sug‘urta jamg‘arma tizimlarining rivojlanishi yordam bermoqda. Yirik aksiyadorlik jamiyati negizida tashkil etilgan xususiy nodavlat pensiya jamg‘armalarida korporatsiyalarning ustav kapitaliga qo‘yilishi mumkin bo‘lgan uzoq muddatli katta moliyaviy resurslar to‘planadi. Iqtisodiy nuqtai nazardan, pensiya jamg'armalari ularning a'zolariga tegishli, ya'ni. korporatsiya xodimlari. Ushbu mablag'lar katta miqdordagi pul mablag'larini to'plashga qodir va shu bilan aktsiyadorlar nazoratini rivojlantirishga hissa qo'shadi. Pensiya jamg'armalari uchun professional aktivlarni boshqarish xizmatlari odatda moliya institutlari tomonidan taqdim etiladi.
Xulosa Mustaqillik yillari mobaynida Respublikamizda ham bank tizimida ahamiyatli ijobiy o‘zgarishlar kuzatildi. Xususan, tijorat banklar faoliyatining huquqiy asoslarini belgilab beruvchi bir qator muhim qonun-hujjatlar qabul qilindi va ushbu sohaning milliy iqtisodiyotning ishlab chiqarish tarmog‘i tashkil etuvchi sifatidagi rivoji uchun katta shart-sharoitlar yaratib berilmoqda. “Bank xizmatlari ommabopligini oshirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida” O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori 23.03.2018 y. № PQ-3620 amalga oshirish uchun zarur qonuniy-huquqiy baza shakllantirilgani, uni faol rivojlantirish uchun amaliy iqtisodiy rag‘batlar va yangiliklar hamda preferensiyalar yaratilgani, litsenziyalar berish tizimi sezilarli darajada soddalashtirilgani va liberallashtirilgani qayd etib o‘tish lozim. Bank faoliyatini rivojlantirib borish, fan va texnologik yangiliklarni bank faoliyati amaliyotida toboro kengroq qo‘llash katta ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiyotni erkinlashtirish va modernizatsiyalash sharoitida ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish korxonalariga xizmat qilishda asosiy vazifalardan biri sifatli, arzon va qulay xizmatlarni taklif qilish hisoblanadi. Bu esa o‘z navbatida tijorat banklari tomonidan innovatsion bank xizmatlarini takomillashtirish va uning ustidan nazorat sifatini oshirish, xalqaro tijorat banklari tajriba va amaliyotidan kelib chiqqan holda Respublikamizdagi tijorat banklarining ish sifati samaradorligini oshirishga qaratilgan amaliy tavsiyalarni ishlab chiqishdan iborat ekanligini bildiradi.
Tadqiqot ob’ekti hisoblangan “DAVR BANK” XATB misolida tadqiqot natijasi sifatida biz mazkur bitiruv malakaviy ishi doirasida Respublikamizda innovarsion bank xizmatlirini tashkiliy asoslarni yanada takomillashtirishga qaratilgan quyidagi xulosaga keldik:
Iqtisodiyotni erkinlashtirish va modernizatsiyalash sharoitida xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning asosiy maqsadi yuqori foyda olish bo‘lib hisoblanadi. Korxonalarning, bajarayotgan operatsiyalari tez amalga oshirish uchun o’tkazmaning yuqori tezligi yuqori bo’lishi lozim.
Korporativ moliyaviy boshqarishni samarali tashkil etish borasida bugungi kunda bir qancha dolzarb masalalar mavjud. Bular qatoriga moliyaviy ta'minotni samarali tashkil etish, arzon moliyaviy rеsurslar jalb qilish kapital bahosini aniqlash orqali kapitalning optimal tarkibini shakllantirish, emissiya qilingan qimmatli qog’ozlarni muvaffaqiyatli joylashtirish, jalb qilingan qarz mablag’laridan samarali foydalanish orqali majburiyatlarni o’z vaqtida ko’plash natijasida ijobiy krеdit tarixiga ega bo’lish, aksiyalar ochiq obunasini muvaffaqiyatli amalga oshirish, erishilgan sof foydani rеinvеstitsiyalashda va dividеndlarga taqsimlashda optimal nisbatni bеlgilash kabilar kiradi.
Korporativ moliyaviy boshqaruvning samarali tashkil etilishi, emissiyalarning muvaffaqiyatli joylashtirilishi, qarzni o'z vaqtida to'lash hisobiga ijobiy kredit tarixini shakllantirish, sof foydani optimallashtirish va dividendlarni optimal taqsimlash hamda arzon moliyaviy resurslarni jalb qilish orqali kapitalning qiymatini aniqlab, kapitalning maqbul tuzilmasini yaratishdan iborat. Ushbu vazifalarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi korporativ boshqaruvda muvaffaqiyatga erishishga, bozor ulushini oshirishga va biznes qiymatini oshirishga yordamberadi.
Ko’pchilik tuzilmalarda faoliyat turlaridan kеlib chiqqan holda moliyaviy boshqaruvni tashkil etish bo’lim va bo’linmalarga ajratilgan. Har bir bo’linma ma’suliyati nuqtai nazaridan o’z vazifasini bajaradi. Yaponiyada esa ko’pchilik korporativ tuzilmalarda aksincha holatni, ya’ni barcha tarkibiy qism moliyaviy faoliyat jarayoniga javobgaligini ko’rishimiz mumkin
