1. Konfutsiy o’miri ha’m do’retpeleri Konfutsiy filosofiyasınıń kelip shıǵıwı hám túrleri

KONFUTSIYLIK HA’M DAOSIZM ORTASIDAG’I PARQ

Konfutsiylik hám daosizm

Konfutsiylik hám daosizm ortasındaǵı tiykarǵı parq hár bir filosofiyanıń dıqqat orayında, sebebi Konfutsiychilik jámiyetke, Taosizm bolsa tábiyaatqa itibar beredi. Buddizm Kitaydıń tiykarǵı dini bolıp qolaversa-de, Konfutsiylik hám Daosizm Kitayda júdá áyyemgi hám eramızǵa shekemgi 550 jıldan berli ámeldegi bolıp kiyatırǵan eki húkimran filosofiya bolıp tabıladı. Tosınarlı gúzetshine bul filosofiyalar bir-birine keri bolıp kórinisi múmkin, biraq basqa tárepden olar bir-birin toldıradı. Olar turmısqa jaqınlasıw hám turmıstıń shaxsqa qóyatuǵın kóplegen máseleleri hám máselelerin sheshiwdiń dono usılları retinde qaraladı. Derlik dinge sıyınıw mártebeine iye bolǵan bul eki filosofiya ortasında adasıp qalǵanlar kóp. Bul maqala daosizm hám konfutsiylik ortasındaǵı ayırmashılıqlardı aytıp, bul shubhalardı saplastırıwǵa háreket qılıp atır.

Kórinip turıptı, olda, eki filosofiyanıń hár eki tárepdarları basqa filosofiyanıń principlerin ámelde qóllasadı. Bir zat anıqki, ekewi de tolıqqonli dinge sıyınıw bolıwdan kóre, filosofiya bolıp qolaveradi. Eki filosofiya bir waqtıniń ózinde " júz pikirlew mektep" dep atalǵan dáwirde payda bolǵan, bul dáwir ishki dawlar hám feodal tendentsiyaları menen ajralıp turatuǵın dáwir edi. Bul kelispewshilik Konfutsiychilikda da, Taosizmda da óz sawleleniwin tapqan, sebebi ekewi de adamlarǵa óz turmıslarında táselle hám shınlıqqa barar jol nurın beriwge ıntıladılar. Eki filosofiyada da ulıwma tema retinde isleytuǵın zat sonda, Kitayda payda bolıwına qaramay, ekewi de dúńyaǵa kózqarasqa iye hám tábiyaatan universal bolıp tabıladı.

Daosizm ne?

Kitayda daosizm basqa turmıs tárizi retinde qaraladı. Taosizm sózi " yo'l" yamasa álem degi tiri janzatlardı basqaratuǵın turmıs kúshin ańlatıwshı " Tao" sózinen kelip shıqqanlıǵı qızıq. Sonday eken, daosizmning tiykarǵı maqseti álemdiń birinshi sebebine etip baratuǵın jolǵa erisiwden ibarat.

Daosizm tábiyaatqa tiykarlanadı hám turmıs menen shuǵıllanıwdıń tábiy usılların aytıp otedi. Daoizm tiykarlawshisi Lao Tsu, insan ishki tınıshlıq hám awızbirshilikke erisiwdiń birden-bir jolı onıń sezimi arqalı bolıwı múmkin degen pikirde edi. Ol er adamlar ózleri hám olar ushın eń áhmiyetli bolǵanlar tuwrısında tábiyaattı baqlawı hám úyreniwi múmkin dep oydi. Bul sonı ańlatadıki, húkimet yamasa nızamlar emes, bálki tábiyaat shaxs ushın eń zárúrli hám basshılıq etiwshi kúsh bolıp tabıladı. Bul húkimet hám nızamlar emes, tábiyaat turaqlı, degen pikir sebepli edi. Bunnan tısqarı, mashqalalardi sheshiwdiń tábiy usılları mudamı májbúrlengen usıllardan kóre jaqsılaw dep esaplanǵan. Daosizmga ergashgan dáslepki psixik etakchilarning kópshiligi qassaplar, aǵashnı qayta isleytuǵın hám basqa ónermentler bolǵanlıǵı haqıyqatı da bul pikirlewge dálil bolıp tabıladı.