1. Kompaniyada xususiy kapitalning iqtisodiy ahamiyati. Kompaniyada xususiy kapitalning tarkibi va uning shakllantirish manbalari tahlili

Kurs ishining obyekti va predmeti. Tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi kompaniyalar faoliyati kurs ishining ob’ekti bo’lib hisoblanadi.

Korxonalar va kompaniyalar xususiy kapitali, xususiy kapital tarkibi, xususiy kapitalning shakllanishi, xususiy kapital manbalari korxonalarning faoliyatini moliyalashtirishda xususiy kapital ahamiyati va ulardan samarali foydalanish bilan bog’liq jarayonlar kurs ishining predmeti hisoblanadi.

Kompaniyada xususiy kapitalning iqtisodiy ahamiyati.

Har qanday kompaniyaning maqsadlari ichida eng muhimi fоyda оlib ishlash hisоblanadi. Shu ma’nоda har qanday iqtisоdiy harakat natijasi albatta fоydalilikni, manfaatlikni ta’minlashi kеrak. Bugungi rеjali bоzоr iqtisоdiyotining asоsiy jihati shundaki, sоtsialistik tuzumdagi rеjali iqtisоdiyotda farqli o’larоq har bir iqtisоdiy sub’yеkt uchun kеng imkоniyotlar оchib bеradi.

Ma’muriy bоshqarish yoki rеjalashtirishda, хo’jalik fоaliyatini tashkil qilish, bоshqarishning shakl va uslublari tizimidagi tubdan o’zgarishlar asоsida bоshlangan bоzоr iqtisоdiyotiga o’tib bоrish, iqtisоdiy harakatga bo’lgan ishtiyoq va erkinlikni o’stirgan hоlda, aniq va o’z nоmidan mulk va yutuqlar egasi sifatida chiquvchi harakat sub’yektlarini qarоr tоpishiga imkоn bеrmоqda. Eng katta yutug’imiz shuki, ayni paytda kоrхоnalar to’la davlat tasarrufidan chiqarildi va turli mulkchilik shaklida fоaliyat yuritayotgan kоrхоnalarga aylantirildi. Erkin bоzоr munоsоbatlariga asоslangan sharоitda ishlab chiqarish, tijоrat va tadbirkоrlik faоliyatini yo’lga qo’yish va yuritishdan eng asоsiy maqsad yuqоri natijaviylikga erishish hisоblanadi.

Xususiylashtirish, davlat tasarrufidan chiqarish va aksiyadorlashtirish jarayonlari bozor iqtisodiyoti sharoitida vujudga kelgan va turli mulkchilikka asoslangan xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning salohiyatini ularning xususiy kapitali ko'rsatkichi xarakterlaydi. Xususiy kapitalga yetarli darajada ega bo'lmagan xo'jalik yurituvchi sub'ekt faoliyalini uzluksiz rivojlantira olmaydi va bozorda vujudga keladigan raqobatga bardosh berish qobiliyati sust bo'ladi. Shuning uchun ham xususiy kapitalga ega bo'lish, uni doimiy tarzda ko'paytirib borish bozor iqtisodiyoti sharoitida har qanday xo'jalik yurituvchi sub'ektning, rivojlanishiga kafillik beruvchi muhim element bo'lib hisoblanadi. Xususiy kapital hozirgi erkin bozor iqtisodiyoti sharoitida muhim ahamiyatga ega bo’lib, u korxonaning o’z qudrat darajasi qay darajada ekanligini bildiradi.

2019-yilning 1-may holatiga 375,8 mingta korxonalar va tashkilotlar ro’yxatdan o’tgan bo’lib, 2018-yilning mos davriga nisbatan 19,0 foizga o'sgan, natijada, faoliyat ko’rsatayotgan korxona va tashkilotlar soni 2018-yilning shu davriga solishtirilganda 58,2 mingta (19,4 %) ga o’sgan hamda ularning umumiy soni 358,8 mingtani tashkil etgan, iqtisodiy faoliyat turlari bo’yicha jamiga nisbatan 24,2 % savdo, 17,6 % sanoat, 8,6 % qurilish, 7,3 % qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligi, 6,4 % yashash va ovqatlanish bo‘yicha xizmatlar, 4,0 % tashish va saqlash, 2,1 % axborot va aloqa, 2,0 % sog‘liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar hamda 27,8 %   boshqa faoliyat turlari hissasiga to`g`ri kelmoqda.²

Bugungi kunda respublikamizda turli mulkchilik shaklidaini amalga oshirib kelmoqda. Bularga davlat mulki shaklidagi, aktsiyadorlik jamiyati shaklidagi, ma’suliyati cheklangan jamiyat shaklidagi, qo’shma korxona shaklidagi va boshqa korxonalar kiradi.

Xo'sh, xususiy kapital nima? Xususiy kapital - bu ochiq bozorlardan tashqarida taqdim etiladigan risk kapitali (investitsiya) shakli. Biror biznesni sotib olishni, kompaniyani jonlantirishni, ota-kompaniyaning bo'linmasini sotib olishni, biznesni kengaytirishni yoki o'z biznesini ochishni istaganlar uchun xususiy sarmoyalarni jalb qilish juda yaxshi tanlov bo'lishi mumkin. Xususiy kapital asosan kapital daromadlarini shakllantirishga yo'naltirilgan. Aslida, investorlar biznesda ulushni sotib olishadi, biznesni boshqarishda faol ishtirok etishadi va keyin uni sotish yoki joylashtirish orqali biznesning ortib borayotgan qiymatidan foyda olishadi.

Xususiy kapital – xoʻjalik yurituvchi subyekt aktivlarining barcha majburiyatlar chegirilganidan qolgan qismi, yaʼni korxona egalarining ushbu korxona aktivlaridagi ulushidir.