1. Kimyo fani nimani o’rganadi?

Reaksiyaga kirishuvchi moddalar massalari ularning ekvivalent massalariga tog’ri proporsionaldir.
m₁| m₂=E₁|E₂

9.Karrali nisbatlar qonuni. Karrali nisbatlar qonuni — kimyoning asosiy qonunlaridan biri. Ikki element oʻzaro birikib, bir birikma hosil qilsa, bu birikmalardagi bir necha elementning massa miqdoriga toʻgʻri keladigan ikkinchi element miqdori oʻzaro oddiy karrali sonlar nisbatida boʻladi; masalan, metan (CH₄) tarkibida 75% uglerod va 25% vodorod boʻlib, unda 1 massa qism vodorodga 3 massa qism uglerod toʻgʻri keladi, yaʼni 3:1. Etilen (C₂H₄) tarkibida esa 85,71% uglerod va 14,29% vodorod bor; bu moddada 1 massa qism vodorodga 6 massa qism uglerod toʻgʻri keladi, yaʼni 6:1. Demak, bu birikmalardagi uglerod miqdorining vodorod miqdoriga nisbati 3:6 yoki 1:2 ga toʻgʻri keladi. Bu qonunni 1803-yilda ingliz kimyogari va fizigi John Dalton aniqlagan.^[1]

10.Hajmiy nisbatlar qonuni. Fransuz olimi Gey-Lyussak gaz moddalarning ta’sirlashuvini tekshirib, o’zining hajmiy nisbatlar qonunini kashf etdi. Bu qonun quyidagicha ta’riflanadi:
" O’zgarmas haroratda va bosimda reaksiyaga kirishgan gazlar hajmlarining o’zaro nisbati hamda reaksiya natijasida hosil bo’lgan gazlar hajmlariga nisbati butun kichik sonlar kabi bo’ladi".
Masalan:

11.Avogadro qonunini tushuntiring. Avogadro qonuni – teng hajmli ideal gazlarda bir xil bosim va bir xil temperaturada zarralar (atomlar, molekulalar) soni bir xil boʻladi. Avogadro qonuniga koʻra noreal sharoitda (1,01105 Pa, 0°S) istagan ideal gazning gramm molekulasi bir xil hajmni egallaydi. A. Avogadro 1811-yilda kashf qilgan.

12.Ideal gazholattenglamasiniformulasivaformuladagikattaliklarhaqida. Holat tenglamasi - sistemaning muvozanatli holatini ifodalovchi parmetrlarning oʻzaro bogʻlanishini koʻrsatuvchi matematik tenglik. Mas, aniq t massaga ega boʻlgan ideal gazning muvozanatli holati R bosim, V hajm, T temperaturadan iborat makroskopik parametrlar orqali toʻla ifodalanadi. Parametrlardan biri, mas, hajmning oʻzgarishi, albatta bosim va temperatura yoki ulardan birining oʻzgarishiga olib keladi. Holat tenglamasiga misol tarzida ideal gaz uchun Klapeyron — Mendeleyev tenglamasini keltirish mumkin:bunda M — gazning molyar massasi, Ya — gaz doimiysi.
13.Bosh kvant soni nimani anglatadi .Bosh kvant son (n) harfi bilan belgilanadi.elektronning umumiy energiya zahirasi va energetik pog’onaning nomerini ko’rsatadi.Odatda bosh kvant son butun sonlar to’plamidan iborat. Haqiqatda bosh kvant son 1 dan 7 gacha bo’lgan sonlar to’plamidan iborat.Bosh kvant son qiymati ortgan sari elektronning umumiy energiya zahirasi ortib boradi.

14.Orbital kvantsoninimanianglatadi? Orbital kvant son l harfi bilan belgilanadi. Orbital kvant sonining qiymati 0 dan boshlanib bosh kvant sondan bir qiymat kam qabul qiladi. l=n-1

n 1 2 3 4 5 6
l 0 1 2 3 4 5
Belgisi s p d f g h

Orbital kvant soni elektron bulut shaklini elektron bulut o’lchamini ko’rsatadi. n=1 va l=0 yozuv elektron bulut shakli shar holatda ekanligini va elektron pog’onalar soni 1 tengligini ko’rsatadi.

15.Magnitkvantsoninimanianglatadi? Magnit kvant soni m harfi bilan belgilanadi. Elektron bulutlarni fazodagi vaziyatini ko’rsatadi.Magnit kvant soni qiymati orbital kvant soniga bog’liq. m=2l+1. Magnit kvant soni qiymati 0 ni qabul qilgan holda butun sonlar to’plamidan iborat. Uni qiymati ± qiymatlar to’plamidan iborat bo’ladi (m=0,+1,+2,+3,+ +i).
16.Spin kvantsoninimanianglatadi? Spin kvant soni s harfi bilan belgilanadi(spin- urchug’).Elektronning o’z o’qi atrofida aylanish yo’nalishini tasniflaydi. Uni qabul qiladigan qiymatlari ikkita +1|2 va – 1|2.
17.Pauli prinsipinitushuntiring.  Volfgang Pauli(1925 y.) prinsipiga ko’ra to’rttala kvant soni bir xil bo’lgan ikkita elektron bo’lishi mumkin emas.
Atomdagi elektronlarning holati to’rtala kvant soni bilan tasniflanishi mumkin (s, p, d, f).Ular elektronning spini,energiyasi,fazodagi elektron bulutning hajmi va shakli hamda yadro atrofida bo’lish ehtimolligini ko’rsatadi.
Atomning bir kvant holatdan ikkinchisiga o’tishida kvant son o’zgarib, elektron bulut o’z tuzilishini o’zgartiradi.Bunda atom energiya kvantlarini yutadi yoki chiqaradi.

18.Gund qoidasi tushuntiring Gund qoidasiga binoan atomda elektron spinlar yig`indisi maksimal qiymatga

ega bo`lgan holatda atom energetik afzallikka ega bo`ladi. Pog`onachalarning har
bir orbitalida elektronlar toq xolda joylashadi (yuqorida aytib utilgan yarim to`lgan
xolatlar hosil bo`lganiga qadar), keyingi joylashadigan elektronlar toq elektronlarni
juftlashgan xolatga keltiradi va ayni pog`onacha elektronlar bilan to`lib bo`lgandan
keyin elektronlar Кlechkovskiy qatoridagi keyingi pog`onachalarda joylasha
boshlaydi
19.Klechkovskiyning qoidalarini tushuntiring l)ning yig'indisi kichiq bo'lsa, shu xolatda to’rgan elektronning energiyasi minimal qiymatga ega bo'ladi.Klechkovskiyning 1 - qoidasi. Ikki xolatdan qaysi biri uchun (n
l) yig'indisi teng qiymatga ega bo'lsa, bosh kvant soni kichiq bo'lgan xolat minimal energiya qiymatiga ega bo'ladi.Klechkovskiyning 2 - qoidasi. Agar berilgan ikki holat uchun (n
Elektronlarning energetik pog'onasi va orbitalari buylab joylashishi elementning elektron konfigurasiyasi deb ataladi. Atomda elektronlarning pog'onachalarga taqsimlashda quyidagi uch qoida nazarda tutiladi.

20.Atomyadrosiningtarkibitushuntiring. Atom yadrosi – nuklonlardan – protonlar (r) va neytronlar (i)dan tash-kil topgan atom oʻzagi. Atom yadrosining xususi-yatlarini oʻrganishda yadro kuchlari katta ahamiyatga ega boʻladi. Atom yadrosida gravita-sion va elektromagnit kuchlar ta’siri kam boʻlsa ham Atom yadrosi xossalariga ta’siri boʻladi. Yadro kuchlarining ta’sir radiusi juda kichik, 10~13 sm. Yadro kuchlari yadroning spiniga va izotop spiniga bogʻliq

21.Izotop nima? Izotoplar (izo... va yun. topos — joy, oʻrin) — bitta kimyoviy elementning tartib raqamlari teng , atom massasilari har xil boʻlgan atom turlari. I.ning atom yadrosidagi protonlar soni teng , ney-tronlar soni esa har xil (atom qobi-gʻidagi elektronlar soni ham teng) boʻlganligi sababli ularning fizik va kimyoviy xossalari deyarli bir xil boʻladi. Elementning I. i yadro zaryadiga, atom yadrosidagi neytronlar soniga, binobarin, atom massasiga qarab bir-biridan farq qiladi.
22.Izobar nima? Izobarlar (qadimgi yunoncha: ἴσος, isos va βάρος, baros — „vazn“, „ogʻirlik“) — bir xil sondagi nuklonlar A dan, lekin soni har xil boʻlgan protonlar Zea neytronlar N dan tashkil topgan turli kimyoviy elementlarning atomlari tarkibidagi yadrolar (mas, 32Ge77, 33As77, 34Se77 va b.). Neytron massasi proton massasidan 1,3 MeV ga katta. Shuning uchun izobarlar bir xil nuklonlarga ega boʻlishiga qaramay, neytronlar va protonlar soni turli miqdorda boʻlganligi uchun, massalari boʻyicha birbiridan farq qiladi
23.Ionlibog‘lanishnitushuntiring Ionli bogʻlanish kimyoviy bogʻlanishning bir turi boʻlib, u qarama-qarshi zaryadlangan ionlar yoki elektromanfiyligi keskin farq qiluvchi ikki atom oʻrtasidagi elektrostatik tortishishni oʻz ichiga oladi^[1] va ionli birikmalarda yuzaga keladigan asosiy oʻzaro taʼsirdir
24.Kovalentbog‘lanishnitushuntiring. Ionli bogʻlanish kimyoviy bogʻlanishning bir turi boʻlib, u qarama-qarshi zaryadlangan ionlar yoki elektromanfiyligi keskin farq qiluvchi ikki atom oʻrtasidagi elektrostatik tortishishni oʻz ichiga oladi^[1] va ionli birikmalarda yuzaga keladigan asosiy oʻzaro taʼsirdir Kimyoviy birikma 2 xil bo’ladi: 1) qutbli va 2) qutbsiz
25.Donor-akseptorbog‘lanishnitushuntiring. Donor-akseptor bogʻ, koordi natsion bogʻ — kimyoviy (kovalent) bogʻning bir turi. D.-a. b. bir atom (donor)ning bir juft elektroniga boshqa atom (akseptor)ning boʻsh (toʻlmagan) elektron qavati toʻgʻri kelganda sodir boʻladi. Bu bogʻlanishda ham elektronlar ikki atom uchun umumiy boʻladi. Ammiak bilan vodorod ioni (proton) ning oʻzaro taʼsiri natijasida ammoniy ioni hosil boʻlishi bunga yaqqol misoldir.
26.Vodorodbog‗lanish. Водород боғланиш - кўпинча донор-акцектор реакцияларда борадиган боғланиш. Масалан: H2O = HOH га тенг. Сабаби сув, 2та Водород 1та Кислороддан ташкил топган.