1. Kiberxavfsizlikni fundamental terminlari

chastotasi shifrmatndagi belgilarda ham bir xil bo‘ladi
(ko‘p alifboli o‘rniga qo‘yish usullari bundan mustasno).
• Masalan, yuqoridagi misolda ochiqmatndagi “L”
harfining takrorlanish chastotasi 2 ga teng. Uning o‘rniga
qo‘yilgan shifrmatndagi “O” harfining ham takrorlanish
chastotasi 2 ga teng. Bu holat ochiqmatndagi qolgan
belgilar uchun ham o‘rinli.
11. Kriptografiyaning tarixi
• Ma’lumotlarni shifrlashning dastlabki
ko‘rinishlaridan ming yillar avval foydanib kelingan.
• Yaqin o‘n yilliklarga qadar foydalanilgan shifrlarni -
klassik shifrlar deb atalgan.
• Ba’zi manbalarda hisoblash qurilmalari yaratilgunga
qadar foydalanilgan shifrlar – klassik shifrlar
davriga tegishli deb olingan. Undan keyingi davr esa
zamonaviy shifrlar davri deb yuritiladi.
1. Qadimiy davr (qadimiy davr klassik shifrlari). Ushbu
davr klassik shifrlari asosan bir alfavitli o‘rniga
qo‘yish va o‘rin almashtirish akslantirishlariga
asoslangan. Ularga misol tariqasida sezar, Polibiya
kvadrati usullarini keltirish mumkin.
2. O‘rta davr (o‘rta davr klassik shifrlari). Ushbu davr
shifrlari asosan ko‘p alifboli o‘rniga qo‘yishga
asoslangan bo‘lib, ularga Vijiner, Atbash usullarini
misol keltirish mumkin. Ushbu davr shifrlari birinchi
davr shifrlariga qaraganda yuqori bardoshlikka ega
bo‘lgan.
3. 1 va 2 – jaxon urishi davri (1 va 2- jaxon urishi davri
klassik shifrlari). Ushbu davr kriptotizimlari asosan
elektromexanikaga asoslangan bo‘lib, radioto‘lqin
orqali shifrmatnni uzatishni (morze alifbosi) amalga
oshirgan. Mazkur davrga oid shifrlash usullariga
Zimmermann telegrami, Enigma shifri, SIGABA
mashinalarini misol keltirish mumkin.
4. Kompyuter davri (zamonaviy shifrlar). Ushbu davr
shifrlari hisoblash qurilmalariga mo‘ljallangan
bo‘lib, yuqori xavfsizlik darajasiga ega hisoblanadi.
Zamonaviy shifrlarga misol sifatida DES, AES, GOST