1. Kiberxavfsizlikni fundamental terminlari

matn deb atalib, shifrlashning natijasi shifrmatn
deb ataladi. Haqiqiy ma’lumotni qayta tiklash uchun
shifrmatnni deshifrlash zarur bo‘ladi. Kalit
kriptotizimni shifrlash va deshifrlash uchun sozlashda
foydalaniladi.
6. Alfavit - axborotni ifodalash uchun foydalaniladigan chekli
sondagi belgilar to‘plami. Misollar sifatida:
• o‘ttiz oltita belgidan (harfdan) iborat o‘zbek tili alfaviti;
• o‘ttiz ikkita belgidan (harfdan) iborat rus tili alfaviti;
• yigirma sakkizta belgidan (harfdan) iborat lotin alfaviti;
• ikki yuzi ellik oltita belgidan iborat ASSII kompyuter
belgilarining alfaviti;
• binar alfavit, ya’ni 0 va 1 belgilardan iborat bo‘lgan alfavit;
• sakkizlik va o‘n oltilik sanoq sistemalari belgilaridan
iborat bo‘lgan alfavitlarni keltirish mumkin. Simmetrik shifrlarda ma’lumotni shifrlash va
deshifrlash uchun bir xil kalitdan foydalaniladi.
• Bundan tashqari ochiq kalitli (assimetrik)
kriptotizimlar mavjud bo‘lib, unda shifrlash va
deshifrlash uchun turlicha kalitlardan foydalaniladi.
• Turli kalitlardan foydalanilgani bois, shifrlash
kalitini oshkor qilsa bo‘ladi va shuni uchun ochiq
kalitni kriptotizim deb ataladi.
• Ochiq kalitini kriptotizimlarda shifrlash kalitini
ochiq kaliti deb atalsa, deshifrlash kalitini shaxsiy
kalit deb ataladi.
• Simmetrik kalitli kriptotizimlarda esa kalit -
simmetrik kalit deb ataladi.

7. Aksariyat hollarda foydalanuvchilar ma’lumotni

shifrlash va kodlash tushunchalarini bir xil deb
tushuniladi.
– Aslida esa ular ikki turlicha tushunchalardir.
• Kodlash – ma’lumotni osongina qaytarish uchun hammaga
(hattoki hujumchiga ham) ochiq bo‘lgan sxema yordamida
ma’lumotlarni boshqa formatga o‘zgartirishdir.
• Kodlash ma’lumotlardan foydalanish qulayligini
ta’minlash uchun amalga oshiriladi va hamma uchun ochiq
bo‘lgan sxemalardan foydalaniladi.
• Masalan, ASCII, UNICODE, URL Encoding, base64
Shifrlash – jarayonida ham ma’lumot boshqa formatga
o‘zgartiriladi, biroq uni faqat maxsus shaxslar
(deshifrlash kalitiga ega bo‘lgan) qayta o‘zgartirishi
mumkin bo‘ladi.
• Shifrlashdan asosiy maqsad ma’lumotni