1-kashfiyot

6-jadval.
Genetik kod lo‘g‘ati

Oqsil biosintezi vaqtida vazifasini to‘gatgan i-RNK parchalanadi, keltirilgan aminokislotadan ozod bo‘lgan t-RNK yangi aminokislota olib kelish uchun "qaytib ketadi".
Uch xil terminator triplet nukletidlar (UAA, UAG, UGA) oqsil biosintezi to‘gaganligini bildiradi va ribosomalar parchalanib ketadi.
Bu universal bo‘lgan genetik kod barcha organizmlarda – eukariotlarda, prokariotlarda va viruslarda ham barcha kodonlar uchun birday belgilardan foydalaniladi. Genetik kod lug‘atidan ma’lumki 1 ta aminokislota 6 tagacha tripletni kodlash mumkin ekan.
Sintezlanadigan oqsil molekulasidagi aminokislota larning joylanish tartibi to‘g‘risidagi informatsiya, DNK molekulasida 4 xil mononukleotidlar yordamida ifodalanishi genetik kod deyiladi.

19 – rasm. Oqsil biosintezining sxematik ko‘rinishi.

Nuklein kislota molekulasi 4 xil mononukleotiddan tashkil topgan bo‘lsa, oqsil 20 xil aminokislotadan hosil bo‘lgan. Shu sababli alohida mononukleotidlar informatsiya saqlash va tashishni amalga oshira olmaydi. 2 ta nukleotid esa 4² =16 xil kod hosil qilishi mumkin, shu sababli bunday kod bo‘lishi mumkin emas. Agar kodlashda 3 xil nukleotid qatnashsa u holda 4³=64 xil kombinatsiyadagi kod shuncha miqdordagi aminokilotalarni ifodalaydi. Bu g‘oyani 1953 yil amerikalik olim Gamov ilgari surgan. Keyinroq 1961 yil F. Krik kod hosil bo‘lishida 3 ta nukleotid qatnashishi mumkinligini nazariy jihatdan isbotladi. U i-RNK dagi har bir aminokislotani ifodalovchi triplet kodni kodon deb nomladi Barcha mavjudotlar uchun aminokislota kodi umumiydir.

O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar:

1. 
   Nuklein kislotalar nima va ularning turlari?
   
2. 
   t – RNK vazifasini tushuntiring?
   
3. 
   Oqsil biosintezida DNKning roli, to‘liq yoriting?
   
4. 
   Oqsil biosintezida nuklein kislotalarning roli?
   
5. 
   Poliribosomalar nima va ularning axamiyati?
   
6. 
   Terminator tripletlarini tushuntiring?
   
7. 
   Komplementarlik nima?
   
8. 
   Transkripsiya jarayoni nima, uni tushuntiring?
   
9. 
   Translyasiya nima?
   
10. 
    Triplet-kodon tushunchasi nima?
    
11. 
    Oqsilning hujayradagi biosintezi qanday boradi?
    
12. 
    Aminokislotalarni aktivlashtiruvchi fermentlar nima?
    

Ma’ruza bo‘yicha nazorat ishlari uchun «tayanch» so‘z va iboralar.

1. 
   Nuklein kislota, 2. Ribosoma, 3. Polisomalar, 4. DNK, 5. RNK (t-RNK, i-RNK), 6. Antikodonlar, 7. Adenil kislota (AMF), 8. Komplementarlik, 9.Triplet-kodon, 10.Transkripsiya, 11. Translyasiya, 12. Biosintez, 13. Genetik kod . 14. Terminator triplet, 15. Poliribosomalar, 16. Aminoatsil-AMF-ferment, 17. Terminatsiya, 18. AUG - metionin, 19. UAU va UAG - tirozin, 20. Polipeptid zanjiri. 21. Aminokislotalar.