1§. Jamiyatni axborotlashtirish va kompyuterlashtirish muammolari

6.5. Monipulyatorlar
Monipulyatorlar (manipulators) - monitor ekranidagi kursorni siljitish, kursor ko’rsatgan ob’ektni belgilash, kursor yordamida foydalanuvchining buyruqlarini kiritishni osonlashtirish maqsadida ishlab chiqilgan qurilmalardir. Ular tuzilishi va ma’lumotlarni kiritish usullariga ko’ra trekbollar, trepoyntlar, trekpadlar, sensorli ekran, joystik, nurli pero kabi turlarga bo’linadi.
Trekbol (Track Ball) - ko’rinishi ag’darilgan "sichqoncha"ni eslatuvchi qurilma bo’lib, asosan qimmatbaho klaviaturalarga va ko’chma kompyuter klaviaturalariga o’rnatiladi. Uning korpusi qo’zg’almas qilib joylashtirilgan bo’lib, diametri 15-20 mm bo’lgan plastmassa sharchasini barmoq bilan turli yo’nalishlar bo’yicha aylantirib, ekrandagi kursorni harakatlantirish mumkin. Bunda "sichqoncha"dagi tugmachalar vazifasini trekbolning yonida joylashgan maxsus knopka bajaradi.
Trekpoyt (Treck Point) - ko’chma kompyuterlarning klaviaturasiga o’rnatilgan, qo’rinishi to’rtburchakli rezina o’chirgichga o’xshash qurilma. SHu qurilmanining sathini barmoq uchlari bilan bosib, ekrandagi kursorni kerakli yo’nalish bo’yicha harakatlantirish mumkin. Ko’pincha sensorli panel ham deb ataladi.
Trekpad (Treck Pad) - ko’chma kompyuterlarning klaviaturasida maxsus plyonka ostida joylashgan, signal uzatuvchi simlarning tarmog’idan iborat qurilma. SHu simlar plyonka ustida harakatlanayotgan barmoqning yo’nalishini monitorga uzatib, undagi kursorni siljitadi.
Sensorli ekran (Touch screen) - ko’chma kompyuterlar uchun maxsus ishlab chiqarilgan monitor ekrani bo’lib, uning sathiga barmoqni tekizish -kursorni o’sha joyga siljitadi. Bunday ekranlar ayniqsa ekrandagi menyuni yoki menyu bo’limlarini barmoq bilan tanlashda qulaydir.
Joystik (joystik) - kursorni ekranda to’rtta yo’nalish (yuqoriga, pastga, o’ngga va chapga) harakatlantiruvchi richagdir. Bu richag qo’zg’almas asosga o’rnatilgan bo’lib, asosan kompyuter o’yinlarini boshqarishda ishlatiladi. Ko’pgina kompyuterlarda joystik uchun maxsus port - game port o’rnatilgan.