1. Ishlab chiqarish tadbirkorligi Tijorat tadbirkorligi

Tovar olib-sotish va xizmat ko’rsatish bo’yicha operatsiyalar. Tijorat tadbirkorligining asosiy mazmunini tovar olib-sotish va xizmatlar ko’rsatish tashkil etadi. Tijorat tadbirkorlik faoliyati umumiy shaklda ishlab chiqarish tadbirkorligi faoliyatiga o’xshab ketadi. Tijorat tadbirkorligida iste’molchiga moddiy resurslar o’rniga tayyor tovarlar sotiladi. Tijorat tadbirkorligida mahsulot ishlab chiqarish o’rnini tayyor tovar egallaydi. Tijorat bitimi tuzishdan oldin bo­zor tahlilini o’tkazish zarur.
Savdo firmasidagi marketing faoliyatining model-dasturini oddiy chizma ko’rinishida quyidagicha tasvirlash mumkin. (3-chizma).

Marketing axborotiri yig’ish va ma’lumotlar bankini shakllantirish		Marketing boshqaruv bo’yicha qarorlar qabul qilish
Ichki va tashqi muhit omillarini tadqiq qilish		O’zining bozor imkoniyatlari haqida tasavvurga ega bo’lish
Tovar bozori holatini va rivojlanishini o’rganish		Tovar ishlab chiqarish bo’yicha holisona qaror qabul qilish
Talab va taklifga ta’sir etuvchi omillarnn aniqlash va ularni tahlil qilish		Sotish va narx siyosatini shakllantirish
Kerakli assortiment va tovar sifatiga bo’lgan talablarni aniqlash		Iste’molchilar qiziqishi va talablarini qondirish
Tovar ta’minotchilari bilan doimiy va ishbilarmonlik aloqalari o’rnatish		Tovar bilan ta’minlashning tranzit va ombor shakllarini tashkil qilish
Bozor munosabatiga qaratilgan savdo-texnologik jarayonni tashkil etish		Tovar sotishda izchillikni, rejalilikni va barqarorlikni ta’minlash
Reklama tadbirlarini amalga oshirish		Sotilayotgan tovarlarga qiziqishni oshirish
Firma obro’sini shakllantirish		Do’konlarda o’ziga xoslik yaratish

3-chizma. Savdo firmasidagi marketing faoliyatining model-dasturi.


Umumiy ko’rinishda marketing-tijorat korxonalari va firmalari xo’jalik faoliyatining barcha tomonlarini boshqarish va tashkil etish ti-zimidir. Marketing savdo korxona­lari faoliyatini kompleks boshqarishga mo’ljallangan. Mar­keting yordamida savdo korxonasining hayotiy faoliyati amalga oshiriladi, ya’ni bozor o’rganiladi, tovar iste’molchiga etkaziladi, moliyaviy ta’minot va foyda olish yo’lga qo’yiladi. Shu erda savdo korxonasiga bir-biri bilan ikki bog’liq talab qo’yiladi, ya’ni iste’molchilarning o’zgaruvchan harakatiga o’rganish va raqobat sharoitida faoliyat ko’rsatish.
Savdo sohasida marketingni amalga oshirishning eng muhim sharti uni rejalashtirishdir. Marketing rejasi natura va qiymat ifodasidagi sotish hajmini belgilaydi. Tovarlar talabga qarab farqlanadi. Birinchi guruhga bozorni hali egallamagan tovarlar kiradi, ikkinchi guruhni esa keng talabga ega bo’lgan an’anaviy tovarlar tashkil qiladi.
Marketing tuzilmasi tezkor boshqarish ishlari bilan birga bozorni o’rganish, bashorat qilish, rejalashtirish, maqsadlarni amalga oshirish va ularni nazorat qilish funktsiyalarini o’z ichiga oladi.
Agar bozorning dastlabki tahlili va bashorati tijorat bitimini tuzish foydasiga hal bo’layotgan bo’lsa, tijoratchi shu bitim aks etilgan biznes-rejani va bo’lajak harajat va kutilayotgan natijalarni ishlab chiqishi lozim.
Har bir tijorat bitimi umumiy holatda quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- savdo-vositachi xizmatlarni bajarish uchun ishchilarni yollash (tovarni sotib olish, tashish, sotish, reklama ishini olib borish, kerakli xizmatlarni rasmiylashtirish);

• 
  tovarni caqlash va sotish uchun kerak bo’lgan omborxona, baza, savdo do’konlarini sotib olish yoki ijaraga olish;
  
• 
  tovarni keyinchalik sotish uchun sotib olish;
  
• 
  amalga oshiriladigan ishni moliyalashtirish uchun pul mablag’larini kreditga olish va keyinchalik kredit va uning foizini qaytarish;
  
• 
  vositachilik faoliyati ko’rsatayotgan boshqa tashkilot yoki shaxslar-ning xizmatlaridan foydalanish va ularga pul to’lash;
  
• 
  bitimda ko’rsatilgan ishni rejalashtirish, rasmiy­lashtirish va tartiblashtirish uchun kerak bo’lgan axborotni to’plash yoki sotib olish;
  
• 
  tovarni haridorga sotish;
  
• 
  bitimni rasmiylashtirish, barcha soliq va to’lovlarni to’lash.
  

Tijorat bitimining barcha muhim tadbirlari bir-biri bilan muddat jihatdan bog’liqdir. Yakunida biznes-reja va harakatlarning yiriklashtirilgan muvofiqlashtiruvchi re­jasi ishlab chiqiladi. Agar bitim yirik bo’lib, ko’p muddatga cho’zilsa, ishni bajarish reja jadvali-ni tuzish tavsiya etiladi.