1. Ishlab chiqarish omillari

---

1.Ishlab chiqarish omillari
Ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etadigan resurslar. 
Zamonaviy iqtisodiy nazariyada ishlab chiqarishning beshta asosiy omili mavjud: er, mehnat, 
kapital, tadbirkorlik qobiliyati va axborot / bilim. 
Yer- 
ishlab chiqarish jarayonida inson foydalanadigan tabiatning afzalliklari: er, er osti 
boyliklari, suv, o'rmon, biologik, agroiqlimiy va boshqa barcha turlari 
Tabiiy boyliklar
. 
Ish
- ishlab chiqarish jarayonida foydalanadigan insonning qobiliyatlari, qobiliyatlari, jismoniy va 
intellektual imkoniyatlari, ya'ni uning ishchi kuchi. 
Poytaxt
- inson yaratgan barcha ishlab chiqarish vositalari: ishlab chiqarish ob'ektlari, uskunalar, 
mashinalar, materiallar, asboblar, yarim tayyor mahsulotlar, shuningdek qarz mablag'lari, ya'ni 
ishlab chiqarishni tashkil qilish uchun mo'ljallangan pul kapitali. 
Ishchi kuchi insonning mehnatga bo‘lgan aqliy va jismoniy qobiliyatlarining yig‘indisi 
bo‘lganligi uchun bozor iqtisodiyoti davrida inson emas, mehnat jarayoni ham emas, balki ishchi 
kuchi tovar sifatida sotiladi, uning boshqa tovarlar kabi qiymati va nafliligi mavjuddir va 
binobarin, uning bozori bo‘ladi. Shuning uchun hozirgi kunda keng qo‘llanilayotgan mehnat 
bozori tushunchasi o‘rniga ishchi kuchi bozori, mehnat resurslari o‘rniga ishchi kuchi resurslari 
deyilsa to‘g‘ri va tushunarli bo‘lar edi. 
Kapital tushunchasi ham turli adabiyotlarda turlicha talqin qilinadi. Ko‘pchilik kapital 
tushunchasini tarixiy tushuncha deb qarab, uning kapitalizmga xosligini isbotlaydi va kapitalni 
o‘z egasiga qo‘shimcha qiymat keltiruvchi qiymat, o‘z-o‘zidan ko‘payuvchi, o‘suvchi qiymat 
deb hisoblaydi. Ayrim g‘arb iqtisodchilari ham, masalan, J.Klark, L.Valras, I.Fisherlar kapitalga 
daromad keltiruvchi, foyda keltiruvchi, foiz keltiruvchi qiymat deb qaraydilar. 
Kapital tarkibi: 
Asosiy qismi - ishlab chiqarish jarayonida uzoq vaqt davomida ishlaydigan, tabiiy shaklini 
saqlaydigan va eskirganligi sababli (mahsulot, binolar, inshootlar, asbob -uskunalar, transport 
vositalari va boshqalar) o'z qiymatini asta -sekin ishlab chiqarilgan mahsulotga o'tkazadigan 
ishlab chiqarish vositalarining bir qismi. .); 
aylanma - bir ishlab chiqarish tsikli davomida butunlay iste'mol qilinadigan, tabiiy shaklini 
o'zgartiradigan va qiymatini ishlab chiqarilgan mahsulotga (materiallar, xom ashyo, energiya, ish 
haqi) to'liq o'tkazadigan ishlab chiqarish vositalarining bir qismi. 
2.Tadbirkorlik faoliyati turlari xilma-xildir. Faoliyat maqsadi, turi va yo`nalishlariga qarab 
tadbirkorlik faoliyatining ishlab chiqarish, tijorat, moliyaviy va konsalting turlarini ajratish 
mumkin. Qayd etilgan ushbu tadbirkorlik faoliyatining har bir turi kichik turlarga bo`linadi. 
Mavjud tadbirkorlik faoliyati turlarini chizma shaklida quyidagicha ifoda etish mumkin
3.Taklif bozor iqtisodiyotining muhim kategoriyasi bo’lib, talab bilan chambarchas bog’liq.
Taklif talab bilan qarama-qarshi turadi. Bozorda talab xaridor tarzida namoyon bo’lsa, unga
qarama-qarshi sotuvchi o’z taklifi bilan turadi. 
Taklif bu bozorda mavjud yoki bozorga olib 
kelinishi mumkin bo’lgan tovarlar va xizmatlar yig’indisidir. 
Taklif ishlab chiqarish bilan
aniqlansa-da, aynan uning o’zi emas. Tovarlar taklifi yaratilgan mahsulotlar miqdoriga teng
bo’lmasligi mumkin, ya’ni tovarlarni taklif qilish va ne’matlar ishlab chiqarish hajmlari bir xil
bo’lmasligi mumkin. Yaratilgan mahsulotni faqat bozorga chiqariladigan qismi tovar deyiladi,
uning bozorga chiqarilmaydigan qismi taklifni yuzaga keltirmaydi. Masalan, fermer, jamoa,

---

dehqon xo’jaliklari etishtirgan qishloq xo’jalik mahsulotlarining bir qismini o’zi iste’mol qiladi.
Masalan, etishtirgan kartoshkasining bir qismini o’zi iste’mol qiladi, urug’likka ishlatadi va
hokazo. Agar shu maqsadlarga jami etishtirilgan kartoshkaning 20% i sarflansa, 80%i tovar
bo’lib sotiladi, ya’ni taklifni yuzaga keltiradi. Undan tash-qari, agar uni bir qismi chirishi
mumkinligini 
hisobga 
olsak, 
yana 
ham kam 
bo’ladi.
Rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida taklif talab bilan muvofiqlashgan yoki talabga
nisbatan ko’p bo’ladi. Bu o’z navbatida tovar ishlab chiqaruvchilar o’rtasida raqobat kurashini
kuchaytiradi.