1. Ish jоyi yoritilishini tеkshirish

A, R

B
fazasi uchun- R


A
, C


A
; B, R


C
fazasi uchun- C


B
; C, R


N
fazasi uchun- C


C
; Nfazasi
uchun-C

N.
2.1-rasm. Virtual stendning umumiy ko’rinishi.
Pereklyuchatellar R
A
, R

B
, R

C
, R

N
yordamida erga nisbatan nollinchi R

iz
va fazali

izolyatsiyaning aktiv qarshiligi kattaligini o’zgartirish va modellashtirish mumkin. Bu

pereklyuchatellarning “0” vaziyatida eng kichik kattalik R
iz
,”10” vaziyatida esa eng katta kattalik

mos keladi. Izolyatsiya qarshiligini 1 kOm dan to 48 kOm gacha o’zgartirish mumkin.

Pereklyuchatellar C
A
, C

B
, C

C
, C

N
yordamida erga nisbatan nollinchi va fazali simlar

sig’imi kattaligini o’zgartirish va modellashtirish mumkin. Bu pereklyuchatellarning “0” vaziyatida
eng kichik kattalik S, ”10” vaziyatida esa eng katta kattalik mos keladi. Erga nisbatan tarmoq
sig’imini 0,06 dan to 2 mkF atorfida o’zgartirish mumkin.
7. Faza kuchlanishi regulyatori.
8. Voltmetr, faza kuchlanishini qayd qiluvchi asbob.
9. Milliampermetr mA, inson tanasidan o’tayotgan I


h
tok kuchini qayd qiluvchi asbob.
Voltmetr i milliampermetr, “yonadi” va “o’chadi” tasviriga sichqonchani (mish) chap
tugmchasini bosish orqali yonadi va o’chadi.

---

Barcha pereklyuchatellar sichqonchani o’ng tugmasini ularni tasviriga bosganda soat

strelkasi bo’yicha, chap tugmasini bosganda teskari aylanadi.
3. Laboratoriya ishini bajarish tartibi.
1. Pereklyuchatellar yordamida izolyatsiyalangan neytralli uchta simli tarmoq modelini
yig’ish. Bu tarmoqdagi elektr xavfsizligi sharoitini o’rganish:
1.1. Inson qarshiligining aniq ifodasini o’rnatish va uni biror bir faza simiga ulash
(o’qituvchi topshirig’iga binoan) ;
1.2. Inson tanasidan o’tayotgan I
h
tokni izolyatsiya qarshiligi R

iz
kattaligiga bog’liqligini

o’rganish. Bunda barcha fazada R
iz
ni bir hilda o’rnatish. O’lchovlarda erga nisbatan barcha

fazalar kuchlansh kattaligini yozib borish. O’lchov natijalarini 1-jadvalga kiritish;

1-jadval

R
iz

(eksp.), kOm

I
h

(eksp.), mA

I
h

(\isob.), mA

U
A

, V

U
B

, V

U
C

, V

1.3. Izolyatsiya qarshiligining uchta ifodasi uchun I

h
kattaligini hisoblash: eng yuqori,

eng past va o’rta va bu ma’lumotlarni 1-jadvalga kiritish.

1.4. I

h
= f(R

iz
) ni C

min
da eksperimental bog’liqliqligini tuzish.

1.5 Barcha fazada (o’qituvchi topshirig’i) C
min

da doimiy va bir hil izolyatsiya

qarshiligini R
iz
= const o’rnatish va inson tanasidan o’tayotgan tok I

h
insonning o’zidagi

qarshilikka R
h
, bog’liqligi o’rganish, shunga asosan faza simlari va er o’rtasidagi kuchlanish

kattaligini qayd qilish. O’lchov natijalarini 2-jadvalga kiritish. Bu bog’liqlikni ikki-uch R

iz
uchun

o’rganish.

2-jadval

R
h

, kOm

I
h

, mA

U
A

, V

U
B

, V

U
C

, V

1.6. I
h

= f(R

h
) eksperimental bog’liqliqligini tuzish;

1.7. O’qituvchi topshirig’iga binoan 1.5p. bo’yicha tajribani bir necha hil R
iz
ifodasida

qaytarish mumkin va bu vaziyatda I

h
ga ko’rsatadigan ta’sirini aniqlash.

1.8. Barcha fazalar uchun R

iz
= const ni bir hil va R

h
= const (o’qituvchi topshirig’iga

binoan) o’rnatish va inson tanasidan o’tayotgan tokni erga nisbatan faza sig’imi kattaligiga
bog’liqligini o’rganish. O’lchov natijalarini3-jadvalga kiritish
3-jadval
C, mkF

I
h

, mA

1.9. I
h

= f(C) eksperimental bog’liqliqligini tuzish;

1.10. Biror bir fazani erga qisqa tutashuvi (o’qituvchi topshirig’iga binoan) natijasidagi

tarmoq modelini yig’ish va uni tuzalgan fazaga tegkan inson tanasidan o’tayotgan tokka ta’sirini
o’rganish. Buning uchun R
h
= max o’rnatish, qisqa tutashuv tartibini yaratish, hamda inson

tanasidan o’tayotgan tok ifodasi va har bir faza va er o’rtasidagi kuchlanishni yozish;

1.11. 1.10 p. dagi vaziyat uchun inson tanasidan o’tayotgan tokni nazariy hisoblash;
2. Pereklyuchatellar yordamida erga ulangan neytralli to’rtta simli tarmoq modelini
yaratish va p.1. ko’rsatilgan vazifani bajarish;

---

3. 1.1- 1.11 p.p. tasvirlangan erga ulangan neytralli tarmoq uchun eksperiment va hisob-

kitoblarni qaytarish.
4. Hisobot mazmuni
1.
Normal va avariyaviy tartibdagi tarmoqlarni printsipial sxemasi, bunda R

h
- inson

tanasi qarshiligini o’tkazilgan eksperimentlardagi kabi ulash;
2.
O’rganilayotgan normal tartibda ishlayotgan tarmoqning har biri uchun

eksperiment natijalari jadvali va hisob-kitoblari;

3.
Avariya tartibidagi izolyatsiyalangan va erga ulangan neytralli tarmoq uchun

inson tanasidan o’tayotgan tok I

h
o’lchovlari natijalari;

4.
Izolyatsiyalangan va erga ulangan neytralli tarmoq uchun C = min bo’lganda I

h
=

f(R

iz
), R

iz
= const bo’lganda I

h
= f(R

h
) va C = min, I

h
= f(C) bo’lgandagi bog’liqlik grafigi (har

bir turdagi tarmoq uchun, koordinatning bir o’qida eksperimental va hisob-kitob bog’liqligini

ko’rsatish kerak)
5.
Neytrallarning turli tartibida inson tanasidan o’tayotgan tokning izolyatsiya

qarshiligiga va erga nisbatan faza sig’imiga qanday bog’liqligi hamda bu tarmoqlarni normal va

avariya tartibida ishlashidagi xavf xatar darajasi haqida xulosalar.
5. Nazorat savollari
1.
O’zgaruvchan va doimiy toklarning sezish bo’sag’asi va qo’yib yubormaslik

bo’sag’asining kattaligi qanday?

2.
Liniya va fazali kuchlanish nima va ular o’rtasidagi miqdoriy o’zaro munosabat

qanday?
3.

Uchfazali tarmoqdagi normal va avariyaviy tartibdagi ish deb nimaga aytiladi?

4.
Erga ulangan va izolyatsiyalangan neytralli tarmoqda normal va avariyaviy ish

tartibda, birqutbli va ikkiqutbli tegib ketishda inson tanasidan o’tayotgan tok kattaligini qanday
aniqlash mumkin?
5.
Erga ulangan neytralli normal va avariyaviy ish tartibida,b ir qutbli va ikki qutbli

tarmoqqa tegib ketganda inson tanasidan o’tayotgan tok, erga nisbatan faza izolyatsiyasi

qarshiligi kattaligiga qanday bog’liq?
6.
Erga ulangan neytralli normal ish tartibida, bir qutbli tarmoqqa tegib ketganda

inson tanasidan o’tayotgan tok, erga nisbatan faza sig’imi kattaligiga qanday bog’liq?

7.
Izolyatsiyalangan neytralli normal va avariyaviy ish tartibida, bir qutbli va ikki

qutbli tarmoqqa tegib ketganda inson tanasidan o’tayotgan tok, erga nisbatan faza izolyatsiyasi

qarshiligi kattaligiga qanday bog’liq?
8.
Izolyatsiyalangan neytralli normal va avariyaviy ish tartibida, bir qutbli va ikki

qutbli tarmoqqa tegib ketganda inson tanasidan o’tayotgan tok, erga nisbatan faza sig’imi

kattaligiga qanday bog’liq?
9.
1000 V gacha ta’minot kuchlanishida, uchfazali tarmoqning qanday turlari tadbiq

etiladi?

10.

Qanday vaziyatlarda erga ulanib neytrallangan uchfazali to’rtta simli tarmoqdan

foydalaniladi?
11.
Qanday vaziyatlarda erga ulanib neytrallangan uchfazali to’rtta simli tarmoqdan

foydalaniladi? (qaytarilgan)

12.

Bir qutbli tegishda inson tanasidan o’tayotgan tok qaysi yo’nalishda tutashadi: a)

izolyatsiyalangan neytralli tarmoq yo’lida, b) erga ulanib neytrallangan tarmoq yo’lida?

---

№ 7-sonli laboratoriya ishi