1. Ish jоyi yoritilishini tеkshirish

Izolyatsiyalangan neytralli uch fazali uchta simli tarmoq
Ko’rib chiqilayotgan normal tartibdagi tarmoqdagi fazaning biriga tegib ketish vaqtida
insondan o’tayotgan tok, masalan I-faza(1.1-rasm) kompleks shaklda quyidagicha yoziladi:



h

ô

h

h

U Y

Y

a

Y

a

Y

Y

Y

Y















2

2

3

1

2

3

1

1

(

)

(

)


bunda

Y

1

, Y

2

, Y

3
– faza simlari izolyatsiyasining to’liq o’tkazuvchanligi;


Y

h
– inson tanasining o’tkazuvchanligi;


U

f
– tarmoqning fazaviy kuchlanishi;


a – fazalar siljishini hisobga oluvchi, uchfazali sistemani faza operatori.
(1) ifodaga asosan, keyingi hodisalar uchun insonni faza simiga tegib ketish xavfini
baholaymiz
1) izolyatsiya qarshiligi v erga nisbatan simlar sig’imlari tengligida, ya’ni:


r

1

= r

2

= r

3

= r

c

1

= c

2

= c

3

= c
U
ф

3
2

1

I
h

R

h
r1

C

1
r2

C

2
r3

C

3
I

h

1.1-rasm

SHunga binoan


Y

Y

Y

Y

r

j c

1

2

3

1









,da

kompleks shaklda insondan o’tayotgan tok:

I

U

R

Y

U

R

Z

h

ô

h

ô

h






1


3

3


bunda Z – erga A, nisbatan simni to’liq qarshilik kompleksi

2) Izolyatsiya qarshiligi tengligi va sig’imni yo’qligida, ya’ni


r

1

= r

2

= r

3

= r

c

1

= c

2

= c

3

= 0
bu kalta havo tarmoqlarida yuz beradi, insondan o’tadigan tok A, bo’ladi:


I

U

R

r

h

ô

h




3

3


3) Sig’im teng bo’lib, izolyatsiyaning juda katta qarshiligida, ya’ni:

c

1

= c

2

= c

3

= c

r

1

= r

2

= r

3

=

,

Bu kabeltarmoqlarida bo’lishi mumkin, A, ni topamiz:

---

2
2

3














c


h

™

h

x

R

U

I


bunda

x

c

c




1


– sig’im qarshiligi, Om.

(2–4)
ifodadan ko’rinadiki, tarmoq normal ishlab turgan vaqtida, izolyatsiyalangan

neytralli tarmoqda, fazani bitta simiga tegishida inson uchun xavf, erga nisbatan simlar

qarshiliiga bog’liq; qarshilik ortishi bilan xavf kamayadi. Bu hodisada, (3–4) va (8–9)
tenglamadagi erga ulangan neytralli tarmoqqa tegib ketishga qaraganda xavfi ozroqdir
Avariyaviy tartibdagi tarmoqda inson tanasidan o’tadigan tok quyidagiga teng bo’ladi(1.2-
rasm):

Ќ“

h

™

h

R

R

U

I




3



bunda R

zm
–Simni erga qisqa tutashuvi o’rniga o’tish kontakti qarshiligi.
Tegish kuchlanishi quyidagiga teng:

U

I R

U

R

R

R

ï

h h

ô

h

h

çì

ð





3



Agar R

zm
= 0 yoki R


zm

<<R

h q
qabul qilinsa, (amaliytda asosan shunday bo’ladi), unda,
(6)muvofiq, quyidagini olamiz:

U

U

ï

ô

ð

 3


ya’ni, inson tarmoqning chiziqli kuchlanishi ostida qoladi.

U
ф

3

2
1
I

h
R

h

R
зм

I

h
U

зм

=
I

з

*
R

зм

1.2.-rasm

Uch fazali to’rtta simli erga ulangan neytralli tarmoq
Ko’rilayotgan normal tartibda ishlayotgan tarmoqdagi, bir fazaga tegayotgan vaqtda inson
tanasidan o’tayotgan tok, masalan, I fazada quyidagiga tengbo’ladi (1.3-rasm):
A,
3


R

R

U

I

h

™

h





bunda R

z
– transformatorning neytral nuqtasidagi erga ulanish qarshiligi.
PUEga asosan, R

z
, 4–10 Omdan ortishi mumkin emas; inson tanasining qarshiligi esa, bir
necha yuz Om dan past kamaymaydi.. SHunga asosan, (6.8) tenglamada katta xatosiz R

z
ifodaga

e’tibor bermasa ham bo’ladi, unda

h

™

h

R

U

I



---

ya’ni, inson, erga ulangan neytralli uchfazali to’rtta simli fazaning birortasiga tegib ketsa

U

f
, faza kuchlanishi ostida qoladi.
(6.9) tenglamadan yana bitta hulosa kelib chiqadi: Agar erga nisbatan simlarni to’liq
o’tuvchanligi erga ulangan neytrallga solishtirganda kam bo’lsa, inson tanasidan normal
ishlayotgan vaqtdagi erga ulangan neytralli uchfazali tarmoq fazasiga tegkanda, o’tayotgan tok,
amalda izolyatsiya qarshiligi va erga nisbatan sim sig’imi o’zgarishi bilan o’zgarmaydi.
U
ф

3

2
1
I

h
I

h

R
h

r1

C
1

r2

C
2

r3

C
3

R

з
I

h

0
1. 3-rasm.

Avariyaviy tartibda, tarmoq fazasini biri masalan,2-faza (1.4a-rasm) erga kichik qarshilik

R

zm
bilan tutashgan bo’lsa, tegish kuchlanishi quyidagiga teng:


U

U R

R

R

R R

R R

R

ï

ô

h

çì

çì

h

çì

ð

(

)






3


3

3

3


Inson tanasidan o’tayotgan tok teng:

I

U

R

R

R R

R R

R

h

ô

çì

çì

h

çì






3


3

3

3

(

)


Agar R

zm
= 0, teng desak unda ( 10 ) tenglama quyidagi ko’rinishda bo’ladi:


U

U

ï

ô

ð




3


SHunga asosan, bu vaziyatda inson tarmoqning liniyali kuchlanishi ostida qoladi.

Agar erga ulangan neytralning R


z
qarshiligi nolga teng deb qabul qilinsa,unda


U

U

ï

ô

ð




ya’ni, inson faza kuchlanishi ostida qoladi.

0
3

2

1
I
h

R
h

R

зм
R

з

I
h

4

I
з

1

3
2

1

2
1.4(a)-rasm

Ammo, amaliyot sharoitida qarshilik doim noldan kattadir, shuning uchun inson, erga
ulangan neytrallangan uchfazali tarmoqning ishga yaroqli fazali simi ostida qoladigan
kuchlanish, doimo liniyalidan kamroq fazaligidan esa, ko’proq bo’ladi. (1.4b-rasm) ya’ni:

U

U

U

ô

ï

ô

3 


ð


---

0
3

2

1
I

h

R
h

R

зм
R

з

I
h

4

I
з

1

3
2

U

ï ð
Ris. 1.4(b)

SHunday qilib, avariya vaqtida insonni tuzalgan, erga ulangan neytralli tarmoqning fazali
simiga tegib ketishi, normal tartibda ishlayotgan vaqtdagi tegib ketishdan ko’ra juda xavfli.
Xulosalar:
1. Tarmoqni normal ishlash tartibida insonni, normal ish vaqtida, to’rtta simli erga
ulangan neytrallangan tarmoqning fazali simini birortasiga tegib ketishi juda ham xavflidir.
2. Avariyaviy tartibida ishlayotgan inson, izolyatsiyalangan neytralli uchta simli
tarmoqdagi fazani birortasiga tegib ketishi, erga ulangan neytralangan to’rtta simli tarmoqni
sog’lom fazasiga tegib ketishidan ko’ra xavflidir.


1000 V kuchlanishgacha bo’lgan tarmoq sxemasini tanlash
To 1000 V kuchlanishda uchfazali tarmoqlarni ikkala sxemasi ommalashdi:
izolyatsiyalangan neytralli uchta simli va erga ulangan neytralli to’rtta simli. Texnologik
talablarga ko’ra, ko’pincha to’rtta simli tarmoq afzalroq deyiladi, chunki u ikkita ish kuchlanishi
- liniyali va fazali kuchlanishdan foydalanish imkonini beradi.
Izolyatsiyalangan neytralli tarmoqda xavfsizlik shartlari bo’yicha, erga nisbatan simlar
izolyatsiyasini yuqori darajada qo’llab quvatlash va erga nisbatan simlar sig’imi uncha katta
bo’lmaganda qo’llash maqsadga muvofiqdir (doimiy nazoratda bo’lgan kalta tarmoqlar,
elektrotexnik laboratoriya va boshqalar).
Erga ulangan neytralli tarmoqlar, simlarning yaxshi izolyatsiyasini ta’minlash qiyin
bo’lgan joylarda ishlatiladi (yuqori namlik darajasida, agressiv muhitda va boshqalar), ya’ni
insonga xavf tug’diradigan, izolyatsiyadagi nosozlikni tezda topa olmaydigan yoki sig’imli
toklar tarmog’i juda uzun masofada tortilgani uchun juda katta qiyinchilik tug’diradigan joylarda
ishlatiladi (yirik korxona tarmoqlari, shahar va qishloq tarmoqlari, elektrostantsiyalarining
shahsiy ehtiyojlari uchun tarmoqlar va boshqalar).
2. Laboratoriya stendini tasvirlash
Ish, virtual stendda o’rganilayotgan tarmoqning asosiy parametrlarini modellashtirish va tok
o’tkazuvchi qismlarga tegib ketish natijasida insondan o’tadigan tok kattaligini aniqlash yo’llari
orqali olib boriladi.2.1-rasmda stend sxemasi ko’rsatilgan:
Real mavjud bo’lgan taqsimlangan izolyatsiya qarshiligi va erga nisbatan simlar qarshiligi
o’rniga, stendda bir erga jalb etilgan qarshilik va sig’imda ko’zda tutilgan kattalikni, shuningdek ular
o’rtasidagi o’zaro nisbatni o’zgartirib kerakli parametrli tarmoqni yaratish mumkin.
Tarmoqning har bir simi (fazali va nolinchi) A, B, C, N xarflari bilan belgi qo’yilgan.
2.1—rasmda quyidagilar raqam bilan belgilangan:
1. Uch va to’rtta simli tarmoqlar o’rtasidagi pereklyuchatel
2. Pastdagi turlarni tanlash imkonini beradigan to’kiluvchan ro’yhat:
 simlarning biriga tegib ketish:
 ikki fazali tegib ketish;
 avariyaviy vaziyat.
3. Olingan sxemaning sxematik tasviri.

---

4. Inson qaysi fazaga (yoki fazalarga) tegkanini ko’rsatuvchi faza pereklyuchateli. Agar

ro’yxatda (2) “Ikki fazali tegish” holati tanlangan bo’lsa, unda faza (4) pereklyuchatelida
ikki fazali tegishning barcha variantlari tasvirlanadi: A-B, A-C va boshqalar.
5. Rh - inson tanasi qarshiligini modellashtiruvchi pereklyuchatel (o’zgaruvchan rezistor).
Pereklyuchatelning “0”vaziyatiga Rh ning eng kichik kattaligi, "10”-vaziyatiga eng katta
kattaligi mos keladi. Inson tanasining qarshiligini 1 kOm dan to 6 kOm gacha o’zgartirish
mumkin.
6. Har bir fazaning sig’imi va izolyatsiya qarshiligi vazifasi uchun pereklyuchatellar to’plami: