1. iqtisodiyotga kirish

8.2.-rasm. Oligopolistik bozordagi narxning shakllanishida talab egri chizig‘ining «sinishi»

qolgani holda tovarning narxi pasayib, oligopolistlar o‘z foydalarining ma’lum bir qismini yo‘qotadilar. Oligopolist firma o‘z tovari narxini R0 dan R2 ga oshirgan taqdirda qolgan oligopolistlar «inkor etish» xatti-harakatini qo‘llashlari natijasida talab egri chizig‘i yana «sinadi». Oldingi D1D1 ko‘rinishdagi talab egri chizig‘i endi D3ED1 ko‘rinishini oladi. Agar boshqa oligopolistlar ham o‘z tovarlari narxini oshirganlarida, mazkur oligopolist firmaning tovariga bo‘lgan talab hajmi Q2 ga qadar qisqarishi lozim bo‘lsa, bunday xatti-harakatning amalga oshirilmasligi natijasida bu qisqarish Q 3 ga qadar davom etadi, ya’ni bozordagi sotish hajmini
yo‘qotishdarajasioshibketadi.Yuqoridagi fikr-mulohazalardan ko‘rinadiki, oligopoliya sharoitida ishlab chiqaruvchilar narxniko‘proq o‘zaro kelishish orqali belgilashga harakatqiladilar. Oligopoliyalar sharoitida narxlar «yashirin kelishuv» asosida o‘rnatilishi mumkin. Bunda firmalar narxlarni belgilash, bozorlarni taqsimlash yoki qayta taqsimlash yoki o‘zaro raqobatni cheklash uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki yashirin kelishuvlarga yerishganda paydo bo‘ladi. Oligopoliya bozorida firmalar ular odatda 3- 4 bo‘ladilar narxni til biriktirib, kelishilgan holda belgilaydilar. Til biriktirish raqobatga nisbatan kelishuvni afzal bilganida yuz beradi. Bunday bitim kartel bitimi deyiladi. Bunday holda, narx xuddi sof monopoliya sharoitida bo‘lgani kabi o‘rnatiladi. Go‘yo bir nechta bir xil korxonalardan iborat bo‘lib, ular yig‘ilib, o‘z zonalaridan kelib chiqqan vaziyatni yashirincha muhokama qiladilar va hammaga bir xil narx belgilashga kelishadilar. Yashirin kelishuvning eng keng tarqalgan shakli bu kartel – kompaniyalarning narx va ishlab chiqarish hajmi to‘g‘risida yozma kelishuv. Talab va xarajatlardagi farqlar, ko‘p sonli firmalar, narx chegirmalari yordamida firibgarliklar, iqtisodiy tanazzul va antitrest qonunlar ko‘pincha kelishuvga asoslangan oligopoliya uchun to‘siq bo‘ladi.