1. Iqtisodiy talimotlar tarixni fanining predmeti va uslubi

33) Maltusning iqtisodiy qarashlari

Malьtusning fikricha, qashshoqlikning asosiy va doimiy sababi, boshqarish tarzi yoki mulkning notekis taqsimlanishiga xech ham bogʼliq emas; bu jarayon «tabiiy qonunlar va insoniy xirs» tabiatning nochorligi va insoniyatning favkulodda tez koʼpayishi bilan bogʼliqdir. Shu sababli xalq oʼz azob-uqubatlari uchun oʼzini oʼzi ayblashi kerak». Uni toʼgʼrilashga xech qanday inqilob va sotsial islohotlar yordam bera olmaydi. Bunda faqat bir toʼgʼri yoʼl bor - bu aholi sonini qisqartirish. Oʼta koʼpayishning oldini olish vositasi, chorasi sifatida «ahloqiy chidam» (kambagʼallar nikohdan oʼzlarini tiyishlari, kech turmush qurishlari), ogʼir mehnat yoki turli baxtsizliklar (ochlik, qashshoqlik, kasallik, epidemiya, urush va boshqalar) taklif etiladi. Ingliz iqtisodchisi Tomas Robert Malьtus demografiya muammolari toʼgʼrisida birinchilardan boʼlib fikr yuritgan boʼlmasa-da, «Nufus nazariyasi»ni ilk bor u yaratdi. Bu muammo boʼyicha barcha munozaralarda uning nomi birinchilardan tilga olinadi. Masalan, Аristotelь (m.a. 384-322) «Siyosat» asarida aholisi kam sonli mamlakatni ideal davlat deb hisoblagan, chunki shunda sotsial garmoniya boʼladiki, aholi meʼyordan koʼp boʼlsa sotsial ziddiyat kelib chiqadi. T. Malьtus U nikoh toʼgʼrisida qonun taklif etgan, unda erkaklarga 37, ayollarga 18 yoshgacha farzand qurish taqiqlangan, uningcha aholi koʼpligi yer yetishmasligiga olib keladi va u qashshoqlikka mahkum etiladi.