1. Iqtisodiy talimotlar tarixni fanining predmeti va uslubi

19)Angliya merkantalizmi tomas man uilyam stafford

Angliya merkantilizmining ancha yirik vakili Uilyam Staffordning (1154–1612 y.) hayot faoliyati to’g’risidagi ma’lumotlar juda kam. Uning faqat boy savdogar oilasidan kelib chiqqanligi va “Bizning vatandoshlarning ba’zi bir shikoyatlarining qisqacha bayoni” asarini yozganligi ma’lum. Unda U.Stafford merkantilizm uchun xarakterli

bo’lgan quyidagi g’oyalarni ilgari surgan: 1) muomalada buzilgan pullar emas, balki to’la qimmatli pullar bo’lishi kerak, chunki faqat ular tashqi tovar aylanmasida yaroqli hisoblanadi; 2) chetga xom ashyo chiqarishni man etishni taklif etadi (keyin undan tayyor mahsulot ishlab chiqarilib yuqori bahoda Angliyaga qaytib kelmasin);

3) katta miqdordagi pulning chetga chiqib ketishiga yo’l qo’ymasli uchun qimmatli xorijiy tovarlarni (zeb-ziynat buyumlari) iste’mol qilishni man etishni talab qilib chiqdi;

4) Angliyada ishlab chiqarilishi mumkin bo’lgan tovarlarni mamlakatga olib kirishni to’liq man etishni tavsiya etdi. Angliyada keyingi etuk merkantilizm Tomas Man (1571–1641) asarlarida ifoda etilgan. Manufaktura tizimining klassik vakili T.Man o’z davrining yirik savdogar, Ost-Indiya kompaniyasining direktorlaridan biri

bo’lgan. Kompaniyani chetga moneta chiqargani uchun tanqid qiluvchilardan uning manfaatini ximoya qilish maqsadida T.Man 1621 yilda «Angliyaning Ost-Indiya bilan bo’lgan savdosi to’g’risida mulohaza» kitobini chop etdi. Monetaristlar konstepstiyasiga savdo balansi nazariyasini qarshi qo’ydi. T.Man 1630 yilda «Angliyaning tashqi savdodagi boyligi yoki boylikni tartiblash sifatidagi tashqi savdo balansi» asarini yozdi. Unda muallif pul muomalasini qat’iy tartibga solish zararli ekanligini, pul foyda keltirishi uchun doimo harakatda bo’lishini, pulning chetga erkin chiqarilishi kerakligini, busiz tashqi savdoni risolidagidek rivojlantirib bo’lmasligini qayd qilib o’tadi.

T.Man bo’yicha, boylikning manbai faqat tashqi savdo hisoblanadi, bunday boylikka «har yili xorijliklardan xarid qilgan summadan ko’ra, ularga ko’proq sotish» yo’li bilan erishiladi. U chetga faqat tayyor mahsulot chiqarishni, isrofgarchilikka qarshi qattiq kurashishni, qimmatbaho xorijiy tovarlarni iste’mol qilishdan o’zini tiyishni tavsiya etadi.