1. “Fizika” faniga kirish. Fizika fanining prеdmеti va uslublari. Kinеmatika asoslari

2

 

Chiziqli tezlik bilan burchak tezlik orasidagi munosabat 

Tekis aylanma harakat qilayotgan jismning yo‘l formulasi:  

  ̆         

  

Chiziqli tezlik, burchar tezlik va aylana radiusi orasidagi bo’lanish:   

   

  ̆

  

 

   

  

     

Aylanish davri, chastotasi, chiziqli tezlik va burchak tezlik orasidagi 

munosabatlar 

Jismning  bir  marta  aylanishiga  ketgan vaqt  aylanish davri  deb  ataladi. 

Aylanish davri T  bilan belgilanadi. Uning asosiy birligi – sekund (s). Agar jism Δt 

vaqt  ichida  n  marta  aylangan  bo‘lsa,  u  holda  aylanish  davri  T  quyidagicha 

aniqlanadi:      

   

 

 

 

Jismning vaqt birligidagi aylanishlar soni aylanish chastotasi deb 

ataladi. Aylanish chastotasi v (nyu) bilan belgilanadi. Uning asosiy birligi – 1/s. 

---

9 

 

Agar  jism  Δt  vaqtda  n  marta  aylangan  bo‘lsa,  u  holda  aylanish  chastotasi  v 

quyidagicha aniqlanadi:      

   

 

 

 

 Aylanish davri T bilan aylanish chastotasi v orasidagi munosabat:  

   

 

 

;    

   

 

 

 

Aylanish davri T bilan chiziqli tezlik υ orasidagi munosabat:   

    

   

 

 ;  

   

   

 

 

Aylanish davri T bilan burchak tezlik ω orasidagi munosabat:  

    

  

 

 ;   

   

  

 

 

Aylanish chastotasi v va chiziqli tezlik υ orasidagi munosabat:

    

 

   

; 

         

Aylanish chastotasi v va burchak tezlik ω orasidagi munosabat: 

 

 

  

 ; 

        

  

Aylanma  harakatda  moddiy  nuqtaning  chiziqli  tezligining  son  qiymati 

o‘zgaradigan  hollar  ham  uchraydi.  Bunday  paytda  moddiy  nuqtaning  chiziqli 

tezligi  o‘zgarishi  bilan  bog‘liq  tezlanish  vujudga  keladi.  Bu  tezlanish  tezlikning 

son  qiymati  o‘zgarishi  tufayli  hosil  bo‘lganligidan,  uning  yo‘nalishi  tezlik 

yo‘nalishi bilan mos tushadi. Shunga ko‘ra uni urinma, ya’ni  tangensial tezlanish 

deb ataymiz va uning ifodasi quyidagicha bo‘ladi:      

 ⃗

 

 

  

⃗⃗⃗

 

  

Aylanma harakatlanayotgan moddiy nuqtaning chiziqli tezligi ham o‘zgarsa, uning 

umumiy tezlanishi      

 ⃗    ⃗

 

   ⃗

 

  yoki   

    √ 

 

 

   

 

 

   ifoda orqali aniqlanadi. 

Bu yerda:  a

τ

= εR ga teng - tangensial tezlanish.  

Normal tashkil etuvchish: 

 

 

 

 

 

 

 

    

 

 

   

 

   - normal tezlanish.  

 

  

 

 

 

 

 

 

---

10