1. Fanning mohiyati. Fan

10. Ilmiy tadqiqotda tafakkur uslubi. Tafakkur uslubining asosiy ko`rinishlari.
Tafakkur-fikr yuritish, (fikrlash)-ob`ektiv olamning inson ongida aks etishi. Tafakkurlash jarayonida insonda olam haqida fikr (mulohaza, faraz) kabilar shakllanadi.
Tafakkur uslubi – olamni, undagi narsa, hodisa, jarayonlarni anglash (bilish) usuli.
Tafakkur uslubi deganda sezgi va aqliy organlarning ko`rsatishlariga asoslangan holda voqelikni vositali in`ikos etish nazarda tutiladi.
Tafakkur uslubi 3 (uch) shaklda namoyon bo`ladi:

1. 
   oddiy (kundalik) tafakkur; 2 ilmiy (professional) tafakkur; 3falsafiy tafakur.
   

Oddiy (kundalik) tafakkurlash uslubi. Inson o`z ongida narsalar olamini majhul empirik dalillarga tayangan holda so`z va jumlalalr orqali aks ettiriladi.
Ilmiy (professional) tafakkur uslubi. Inson voqea, hodisa, jarayonlar haqida muayyan ilmiy tamoyillar, g`oya, nazariyaga tayangan holda fikr yuritadi.
11.Falsafiy tafakkur uslubi, uning asosiy ko`rinishlari.
Falsafiy tafakkurlash uslubi. Inson moddiy olam, uning rivojlanish qonunlarini anglab olishda muayyan dunyoqarash va metodologik prinsiplarga aoslanadi.
TAFAKKUR USLUBINING TARIXIY SHAKLLARI
Sofistik taffakkur. Dogmatik taffakkur. Metafizik taffakkur. Eklektik taffakkur. Dialektik taffakkur. Sinergetik taffakkur. Formal-mantiqiy taffakkur.
Sofistik taffakkur uslubi qadimiy Yunonstonda shakllangan. Mohir, so`zamollar, donishmandlar sofistlar deya atalgan.
Sofistik tafakkur salbiy ma`noda ham qo`llanilgan. Sofistika atamasi, Forobiy ta`kidlashicha, “suf” (donolik) hamda “istiyas” (yolg`on) so`zlaridan olingan bo`lib, “soxta donolik” ma`nosini anglatadi. Bunday tafakkur insonni to`g`ri yo`ldan adashtiradi. Mantiq qonunlariga qat`iy rioya etish insonni sofistika(safsatabozlik)dan ozod qiladi. (Forobiy)
Metafizik taffakkur uslubi. Metafizika real voqelikidagi alohida narsalar haqida ko`p materiallar to`plash imkonini beradigan metod. Tabiatdagi narsalarni mukammal o`rganish, ularning mohiyatini chuqur anglash – metafizik tafakkur uslubining ijobiy tomonini tashkil qiladi. Uning asosiy kamchiligi tabiaatdagi narsa va hodisalarni bir-biridan ajralgan va harakatsiz holda olib qaraydi.
Dogmatik taffakkur uslubi. Bilimning biror bir tomoni, xususiyatini mutlaqlashtirish, unga ortiqcha baho berish – dogmatika deyiladi. Bu tafakkur uslubida voqelikdagi, ilm-fandagi o`zgarihlar inobatga olinmaydi; u yoki bu qarashlar mutlaqlashtiriladi. Bu aqidaparaslikda o`z ifodasini topadi.
Eklektik taffakkur uslubi. Eklektika yunoncha so`z bolib, “tanlayman” degan ma`no anglatadi. Bu tafakkur uslubida ob`ektga xos muhim va muhim bo`lmagan, asosiy va ikkinchi darajali xossa-xususiyatlar o`rtasidagi farq inobatga olinmaydi.
Dialektik taffakkur uslubi. Olamni qanday bo`lsa shundayligicha o`zgarishni, bunda 2 (ikki) narsani hisobga olishni talab qiladi. Birinchidan, narsa, hodisa, jarayonlarda uzluksiz kechadigan harakat, o`zgirish, taraqqiyotni; ikkinchidan, ular o`rtasidagi
aloqa–munosabatlarni hisobga olishni talab qiladi.
Sinergetik taffakkur uslubi. Har qanday eski tizim yangi tizim bilan almashinar ekan, beqarorlik, tartibsizlik (haos) holati yuz beradi. Bunday holatda qandaydir tasodif ham muhim ahamiyat kasb etishi, narsa va hodisani kutilmagan tomonga o`zgarishi mumkinligini inobatga olish talab qilinadi.
Formal-mantiqiy taffakkur uslubi. Ilmiy bilishdan ko`zda tutilgan maqsad – chin, ob`ektiv bilimlarni qo`lga kiritish. Chin bilimlar insondan mantiqiy qoununlarni bilishni talab qiladi. Mantiqning ayniyat qonuni bilimlarni aniq, ravshan, izchillikda bayon etishini ta`minlaydi. Manqitning ziddiyatsizlik /nozidlik/ qonuni tafakkurdagi ziddiyatni bartaraf etishni, etarli asos qonuni bilimning asoslanganligini ta`minlaydi.
OLAMNI ANGLASHDA DIALEKTIK TAFAKKURNING O`RNI
Olamni anglashda dialektik tafakkurning o`rni deganda:

1. 
   dialektika qonunlari;
   
2. 
   dialektika kategoriyalari;
   
3. 
   dialektika tamoyillarini nazarda tutishni talab qiladi.