1. Фанга доир умумий тушунчалар, фаннинг мақсади ва вазифалари; Метрологиянинг ривожланиш тарихи, мақсад ва вазифалари; Асосий атама ва таърифлар

6.8-расм. Идеал ўлчаш воситасини реал ўлчаш воситасига айлантирувчи омиллар

a₁ – асбоб шовқини ва унинг элементларининг эскириши

a₂ – ишлаб чиқаришда параметрларнинг четланиши
a₃ – атроф-муҳит параметрларининг таъсири


НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ

1. 
   Ўлчаш воситаларининг турлари.
   
2. 
   Ўлчаш воситаларининг метрологик характеристикалари нима?
   
3. 
   Ўлчаш усуллари ва уларнинг классификацияси.
   
4. 
   Ўлчаш хатоликлари нима?
   
5. 
   Ўлчаш хатоликларининг турлари ва уларни бартараф қилиш.
   

ЎЛЧАШ ВОСИТАЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ТУРЛАРИ
РЕЖА:
1. Ўлчаш воситаси;
2. Ўлчаш воситасининг турлар;
3. Ўлчаш асбоблари.
Ўлчаш воситаси
Ўлчашни амалга ошириш учун, албатта, меъёрланган метрологик ҳарактеристикага эга техник восита бўлиши керак бўлади. Расмий таърифга кўра, ўлчаш воситаси (measuring instrument) — метрологик тавсифлари меъёрланган (МТМ), ўлчами (белгиланган хатолик чегараси) маълум вақт оралиғида ўзгармас деб қабул қилинадиган, катталикнинг ўлчов бирлигини қайта тиклайдиган ва (ёки) сақлайдиган, ўлчашлар учун мўлжалланган техник восита.
Келтирилган таъриф ўлчаш воситасининг моҳиятини очиб беради. Ўлчаш воситасининг моҳияти, биринчидан, катта­ликнинг ўлчов бирлигини сақлаши (ёки қайта тиклаши), иккинчидан, сақланадиган бирлик ўлчамининг ўзгармас- лигидан иборат. Бу муҳим омиллар ўлчашларни бажариш имкониятини таъминлайди (ўлчов бирлиги билан таққос- лайди), яъни техник воситани ўлчаш воситасига айлантиради. Агар ўлчашлар жараёнида бирлик ўлчами нормада бел- гилангандан ортиқ ўзгарадиган бўлса, талаб этилган аниқликдаги натижани бундай ўлчаш воситаси билан олиб бўлмайди. Демак, техник восита бирликнинг ўлчамини вақт орлағида етарли даражада ўзгаришсиз сақлай олгандагина ўлчаш учун ишлатилиши мумкин.
Бажарадиган вазифасига кўра ўлчаш воситалари ўлчов, ўлчаш ўзгартиргичлари, ўлчаш асбоблари, ўлчаш ускуналари ва ўлчаш тизимларига бўлинади.
Ўлчов (measure, actual) бу қийматлари белгиланган бир- ликларда ифодаланган ва зарур аниқликда маълум бўлган бир ёки бир нечта берилган ўлчамларнинг катталигини қайта тиклаш ва (ёки) сақлаш учун мўлжалланган ўлчаш восита- сидир. Ўлчовларнинг қуйидаги турлари мавжуд: