1. Emotsiyalarning shaxs shakllanishidagi o’rni Emotsiyalar va insonning xronologik yoshi

25.Ilmiy tadqiqotning dolzarbligini asoslashda nimalarga ahamiyat qaratish lozim
26.Ilmiy tadqiqot maqsadini to’g’ri tanlash nimalarga bog’liq
27.Nazariya nima?
Eksperiment nazariyani tekshirib ko‘rish uchun o'tkaziladi.
Nazariya ichki bilishning nutqiy tizimiga izoh beradi. Nazariyaning
mantiqiy qismlari bir-birini rad etadi. Nazariya asosida uning
tushunarli obyektiv haqiqatlari yotadi.
Mavjud ko‘plab shakllar nazariy bilish: qonunlar, tasniflar va
turlar, modellar, chizmalar, farazlardan iborat. Har bir nazariya o‘z
ichiga quyidagi tarkibiy qismlami oladi: 1. Empirik oqibatlar poydevori (dalillar, empirik qonun-qoidalar). 2. Asos - ko‘plab birlamchi
sharoitlar (faraz, shart-sharoitlar farazi, aksioma), bu nazariyaning
fikriy obyekti sifatida qaraladi. 3. Ko‘plab nazariyalar asosiy nazariy
bilimlarni mustahkamlaydi.
Nazariy bilimlar tarkibiy qismlarining kelib chiqishi turlichadir.
Nazariyaning empirik tuzilishi tadqiqot va eksperiment natijalari
bilan izohlanadi. Nazariyaning ideallashtirilgan obyekti o ‘zi bilan
(tanish) aniqlikning tanish-ramziy modelini yaratadi. Qonunlar
nazariyani shakllantiradi, ayni paytda (aniqlikni) borliqni emas, ideal
obyektni ta’riflaydi. Uslubiy qurilma aksiomani va gipotetik-deduktiv nazariyalarni rivojlantiradi. Birinchidan, nazariyaning ramkasi
boMmish, isbot talab etmaydigan, zarur va yetarli bo‘lgan aksiomalardan qurilgan bo‘ladi. Ikkinchidan, farazlarning empirik, induktiv
asoslari mavjudligi, nazariyalar matematik apparatning sifat qurilmasi tarzida, shaklan, rasmiy tomondan rivojlanadi. Sifat nazariy alami psixologiyada A. Maslouning qarashlari, L. Festinger, Dj.
Gibsonning ekologik idrok qarashlarida ko‘rish mumkin. Shakliy
nazariyalar qo‘llaniladigan matematik apparatning tuzilishida namoyon bo‘ladi. Bu nazariya D. Xonsonning ishlarida o‘z aksini
topgan, aqliy nazariya J. Piaje, motivlar nazariyasi K. Levin, D.Kelli
tomonidan yaratilgan. Formal nazariyalar matematikada ishlatiladigan apparatda namoyon boMadi.
Empirik yo‘nalish nazariyaning sifatini rivojlantiradi, haqiqatni
yozish uchun lozim boMadi. Nazariya faqatgina borliqni aks ettirmaydi, balki uning tuzilishini ham ko‘rib chiqadi, eksperimental
natijalar, nazariyaning holati va uning ta’sirini hisobga oladi.
Mavjud vaqtda o ‘tkazilgan eksperiment natijalarida faqat bitta
emas, balki ikki yoki undan ortiq nazariyalar isbotlanib tushuntiriladi. Masalan, psixofiziologiyada sensorning uzluksizligi haqida
nazariya mavjud. Psixofiziologiyada shaxsning bir qancha sifatlari va
empirik ta’sir etuvchi omillari isbotlangan. (G. Ayzenk modeli,
R.Kettell modeli, «Katta beshlik»).
Taniqli metodolog B. Feyerbend «Tirishqoqlik tamoyili»da eski
nazariyalarni rad etmaslik lozim, hatto ularning aniq isbotlarini e’tiborsiz qoldirib bo‘lmaydi, deb hisoblaydi. Ikkinchi uning tamoyili
metodologik anarxizm tamoyili: «Fan o ‘zi bilan anarxistlikni vujudga keltiradi, nazariya qonunlar asosida har doim progressiv rivojlanishda... Bu tarixiy voqealarni analiz qiladi va isbot etadi, fikr va
harakat orasidagi munosabatni mavhum tahlil qiladi. Asosiy tamoyil
progressiyaga to‘sqinlik qilmaydi, bu «Hammani qo‘yib yuboramiz»
deb ataladi. Masalan, biz farazlami qoellashimiz mumkin, bular
nazariyada ko‘rsatilgan va eksperiment natijalarida isbotlangan
bo‘lishi lozim. Fanni konstruktiv harakatlar bilan rivojlantirish mumkin» (Feyerbend. 1986).