|
23.Ilmiy tadqiqot nima?
Ilmiy tadqiqot - yangi bilimlarni ishlab chiqish jarayoni, bilish faoliyati turlaridan biri. Unga obʼyektivlik, ishonchlilik, aniklik xos. Ilmiy tadqiqot hamma shartlarga amal qilib takrorlanganda hamisha birdek natija beri-shi, bahs etilayotgan masalani isbotlashi lozim. Ilmiy tadqiqot bir-biri bilan boglangan ikki kiyem — tajriba va na-zariyadan iborat. Ilmiy tadqiqotning asosiy komponentlari: mavzuni belgilash, mavjud axborotni, tadqiqot sohasidagi shartsharoit va metodlarni, ilmiy farazlarni oldindan taxlil etish, tajriba oʻtkazish, olingan natijalarni taxlil etish va umumlashtirish, kelib chiqqan farazlarni olingan dalillar asosida tekshirish, yangi fakt va qonunlarni ifodalab berish, ilmiy bashorat yuritish. Ilmiy tadqiqotlarni fundamen-tal va amaliy, miqdoriy va sifatiy, noyob va kompleks tadqiqotlarga aj-ratish keng tarqalgan. Ilmiy tadqiqotlarning metod va tajribalari fanning oʻzidagina emas, balki koʻpgina iqtisodiy va ijtimoiy masalalarni qal qilishda ham keng qoʻllaniladi.
24.Ilmiy tadqiqot qanday tuzilishga ega bo’ladi?
Ilmiy bilimlar tadqiqot faoliyati jarayonida shakllanadi. Aynan tadqiqot yangi bilimlarni o'zlashtirishni ta'minlaydigan ilmiy faoliyat usulidir. Tadqiqot ilmiy bilimlarni ishlab chiqarishning asosiy harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi. Shuning uchun tadqiqot faoliyatining tuzilishini ko'rib chiqish kerak: u qanday tarkibiy qismlardan iborat, uning dinamikasi va darajalari qanday?
Tadqiqot faoliyatining tarkibiy qismlariga mavzu, ob'ekt va vositalar kiradi. Bunda gnoseologik tizim “sub’ekt – obyekt” (biz birinchi ma’ruzada ko‘rib chiqamiz) “tadqiqotchi – tadqiqot vositasi – tadqiqot ob’ekti” sifatida konkretlashtiriladi.
Ilmiy faoliyat sub'ekti zamonaviy jamiyatda uchta o'zaro ta'sir darajasida ishlaydi. Ulardan birinchisida sub'ekt individual tadqiqotchi, olim vazifasini bajaradi, uning ilmiy ishi qo'shma xarakterga ega bo'lishi shart emas, balki har doim umumiy mehnat hisoblanadi, chunki u qisman zamondoshlar hamkorligi, qisman foydalanish bilan belgilanadi. oldingilarning ishi. Demak, olim mavhum individ yoki «gnoseologik Robinzon» emas, balki ijtimoiy-tarixiy taraqqiyot «mahsuli»dir; uning individual ijodiy faoliyati ancha avtonom bo'lib, shu bilan birga har doim ijtimoiy jihatdan belgilanadi. Ikkinchi darajada, ilmiy bilishning predmeti ko'plab aqllarning integratsiyasi amalga oshiriladigan, ya'ni "to'liq olim" (laboratoriya, institut, akademiya va boshqalar) vazifasini bajaradigan kollektiv, ilmiy jamoadir. Nihoyat, uchinchi darajada, butun jamiyat ilmiy bilishning sub'ekti bo'lib chiqadi, bu erda fanning ijtimoiy tashkil etilishi muammosi va uning turli ijtimoiy-iqtisodiy tuzilmalardagi xususiyatlari birinchi o'ringa chiqadi. Shunday qilib, darajalarning izolyatsiyasi ilmiy bilish mavzusida shaxs va jamoaning ob'ektiv dialektikasini aks ettirish imkonini beradi . Bu darajalarning har biri fanda namoyon bo'ladi va har biri o'ziga xos tarzda muhimdir.
Ilmiy faoliyat ob'ekti tadqiqotchining faol moddiy, amaliy va nazariy faoliyati natijasidagina bo'ladi. Voqelikning bir bo'lagi bilish ob'ektiga aylangan holda, birinchi navbatda, ob'ekt vositasi ta'siriga duchor bo'ladi, masalan.
fizik eksperimentning kirish qismida va nazariy tafakkur ob'ektiga aylanishi uchun u ilmiy tushunchalar tarmog'i, maxsus yaratilgan ilmiy abstraktsiyalar tizimi orqali ifodalanib, ideal ob'ektga "aylanadi". Demak, faol bilish faoliyati, umuman olganda, sub’ektning ijtimoiy-tarixiy amaliyoti jarayonida bilish ob’ektining bilishi uchun zarur bo’lgan xususiyatlarni qamrab oluvchi “fan predmeti” tushunchasini kiritish zarurati tug’iladi.
Bitta va bir xil bilim ob'ekti bir qator fanlarning predmetini shakllantirish uchun asos bo'lishi mumkin, masalan, shaxs bir necha yuzlab fanlarning o'rganish predmetiga aylangan, tabiiy va ijtimoiy-gumanitar, xuddi shu narsani aytish mumkin. til, fan, texnika va boshqalar kabi ob'ektlar.
Kelajakda ushbu ob'ektning umumiy nazariyasini yaratish zarur bo'lishi mumkin, bu faqat tizimli yondashuv tamoyillarini qo'llash orqali turli fanlar ma'lumotlarini birlashtirish asosida mumkin va yangi ilmiy fanni yaratishga olib keladi. Masalan, fan, ekologiya fani misolida shunday bo'ldi va bugungi kunda insoniy fanni yaratish vazifasi qo'yilmoqda. Yana bir holat ham mumkin: fan predmeti olingan ob'ektlarning ma'lum bir to'plamining muhim parametrlarini aks ettirish sifatida shakllanadi.
ma'lum jihatdan. Demak, kimyoning predmeti - turli moddalarning tarkibi va tuzilishining o'zgarishi bilan birga o'zgarishi; fiziologiyaning predmeti - turli tirik organizmlarning funktsiyalari (o'sish, rivojlanish
ko'payish, nafas olish va boshqalar), organizmlarning tashqi muhitga tartibga solinishi va moslashishi, evolyutsiya va individual rivojlanish jarayonida ularning kelib chiqishi va shakllanishi.
Ilmiy faoliyat vositalariga moddiy-texnik vositalar, asboblar, qurilmalar va boshqalar, shuningdek, har xil turdagi ramziy vositalar, birinchi navbatda, til - maxsus ilmiy va tabiiy vositalar kiradi. Vositalar, shuningdek, bilimlarni olish, tekshirish, asoslash va qurish usullarini o'z ichiga olishi kerak, ular til kabi, o'ziga xosligi va ilmiy va kognitiv faoliyatdagi alohida ahamiyati bilan mustaqil omil sifatida ajralib turadi. Ilm-fanni axborot texnologiyalari bilan texnik qayta jihozlash, ommaviy axborot almashish sohasidagi texnik vositalarni tubdan takomillashtirish munosabati bilan ilmiy faoliyatning barcha vositalari tubdan o‘zgargani alohida e’tiborga loyiqdir. Asosiy nuqtalar - tadqiqotchini nafaqat ma'lumotlar bazalari, balki maslahatlar uchun ekspert tizimlari bilan bog'laydigan shaxsiy kompyuterlar va Internetning mavjudligi; milliy va xalqaro ma'lumotlar bazalarini integratsiyalash va turli sohalarda bilimlarning tubdan yangi darajasini ta'minlash qobiliyati.
Do'stlaringiz bilan baham: |
