|
5.Esap sisteması mag`lıwmatlar deregi sıpatında
(Basqari’w sistemasi’n mag`li’wmat penen ta`miyinlew funktsiyasi’)
Buxgalteriyali’q yesapti’n` basqari’w sistemasi’ ha`m bazar qatnasi’qlari’n rawajlandi’ri’wdag`i’ tiykarg`i’ funktsiyalardan biri mag`li’wmat penen ta`miyinlew funktsiyasi’ boli’p yesaplanadi’. Bazar ekonomikasi’na o`tiwdin` ha`zirgi basqi’shi’nda o`z waqti’nda ali’natug`i’n haqi’yqi’y ekonomikali’q mag`li’wmatlardi’n` roli ha`m a`hmiyeti ku`sheymekte.
Buxgalteriyali’q yesap sistemasi’ ha`r qi’yli’ basqari’w ob`ektlerine-ka`rxana xi’zmetleri, oni’n` bo`limsheleri menejerlerine haqi’yqi’y mag`li’wmatlardi’ tekserip beriwshi a`hmiyetli derek boli’p, olar bul mag`li’wmatlardan paydalang`an halda tiyisli basqari’w qararlari’n islep shi’g`aradi’ ha`m qabi’l etedi.
Esaplap qarag`anda, ekonomikali’q mag`li’wmatlar uli’wma ko`leminin` 70% inen aslami’ buxgalteriya mag`li’wmatlari’ u`lesine tuwra keledi.
Atap aytqanda, buxgalteriyali’q yesap sistemasi’ ka`rxana qarji’lari’ ha`m olardi’n` dereklerinin` ahwali’ ha`m ha`reketi, xojali’q protsessleri haqqi’nda ka`rxanani’n` finans na`tiyjeleri haqqi’nda uli’wmalasqan ha`m toli’q mag`li’wmatlardi’ sa`wlelendiredi ha`m toplaydi’.
Buxgalteriya mag`li’wmatlari’ operativ ha`m statistikali’q yesapta, rejelestiriwde, boljawda, ka`rxana jumi’si’ni’n` taktikasi’n ha`m strategiyasi’n islep shi’g`i’wda ha`m basqalarda ken` qollani’ladi’.
Bazar ekonomikasi’ sha`rayati’nda buxgalteriyali’q yesap mag`li’wmatlari’na ob`ektivlik, isenimlilik, o`z waqti’ndali’q ha`m operativlik usag`an talaplar qoyi’ladi’. Lekin basqari’w sistemasi’n jetilistiriw, ekonomikali’q reformalardi’ teren`lestiriw ha`m qatnasi’qlardi’ erkinlestiriwdin` ha`zirgi basqi’shi’nda buxgalteriyali’q yesap aldi’na bir qatar joqari’ talaplar qoyi’lmaqta. Esap mag`li’wmatlari’ joqari’ na`tiyjeli boli’wi’, menshik iyeleri, investorlar ha`m qospa ka`rxanalardi’ sho`lkemlestiriwge ha`m xi’zmet ko`rsetiwge qatnasatug`i’n si’rt elli sheriklerdin` talaplari’n qanaatlandi’ri’wi’ lazi’m. Bul buxgalteriyali’q yesap mag`li’wmatlari’nda en` kem ko`rsetkishler boli’p, lekin tu`rli basqari’w basqi’shlari’ndag`i’ onnan en` ko`p paydalani’wshi’lar talaplari’n qanaatlandi’ri’wi’ lazi’m. Sonday-aq, buxgalteriya mag`li’wmatlari’ en` kem miynet ha`m waqi’t sarplang`an halda qa`liplesiwi za`ru`r.
Buxgalteriyali’q yesapti’n` mag`li’wmat si’yi’mli’g`i’ en` u`lken bolg`an uchastkalari’na xi’zmetkerler menen miynet haqi’ boyi’nsha yesap-kitaplar, tovar-materialli’q zapaslardi’ yesapqa ali’w, o`ndirislik shi’g`i’nlar yesabi’, tayar o`nimler ha`m olardi’ sati’wdi’ yesapqa ali’w si’yaqli’lar mi’sal boladi’.
Ma`selen, xi’zmetkerler menen miynet haqi’ boyi’nsha yesap-kitaplardi’ yesapqa ali’w boyi’nsha mag`li’wmatlar ja`mi yesap mag`li’wmatlari’ni’n` 25-30 protsentin quraydi’. Sol sebepli yesap-kitaplar, miynet ha`m is haqi’ni’ analizlew ushi’n, miynet resurslari’n basqari’w ushi’n jeterli mag`li’wmat bazasi’ jarati’lg`an.
Kompyuterler ha`m basqa da sho`lkemlestiriw-texnikali’q qurallardan, buxgalter, ekonomist, auditorlardi’n` avtomatlasti’ri’lg`an is ori’nlari’nan paydalani’w mu`mkinshilikleri bar bolg`an ha`zirgi sha`rayatta yesap ha`m analitikali’q mag`li’wmatlar, soni’n` ishinde miynet haqi’ boyi’nsha xi’zmetkerler menen yesap-kitaplar ko`leminin` o`siwi emes, basqari’wdi’n` ha`r qi’yli’ basqi’shlari’nda tiyisli qararlardi’ tayarlaw, tiykarlaw ha`m qabi’llaw ushi’n olardan paydalani’w sapasi’ a`hmiyetli teoriyali’q ha`m metodikali’q ma`sele boli’p yesaplanadi’. Kompyuterlerden paydalani’w ha`m avtomatlasti’ri’lg`an is ori’nlari’ni’n` xi’zmet ko`rsetiwi qa`legen da`rejedegi toli’q ha`m qa`legen waqi’t arali’g`i’ ushi’n miynet ko`rsetkishlerin ali’w mu`mkinshiliklerin ta`miyinleydi. Ali’ng`an mag`li’wmatlardi’n` aqi’rg`i’ na`tiyjesi ka`rxana xi’zmetkerlerinin` is sapasi’n jaqsi’law, miynet o`nimdarli’g`i’n asi’ri’w, joqari’ finans na`tiyjelerine erisiwden ibarat.
Qoyi’lg`an maqset, sheshiletug`i’n wazi’ypalar ko`lemi magli’wmattan paydalani’wshi’ bo`limsheler, basqari’latug`i’n ob`ekt da`rejesi boyi’nsha yesap ha`m analitikali’q mag`li’wmatlardi’ olardi’ en` joqari’ ha`m en` to`men bo`leklerge bo`liw za`ru`r. Ha`r bir mag`li’wmat tu`rin basqari’w ob`ektleri ha`m beriw mu`ddetleri boyi’nsha aji’rati’w kerek.
Mag`li’wmatlar da`wiri de xa`r tu`rli boli’wi’ mu`mkin: smena, sutka, ha`pte, dekada, ay, sherek ha`m basqalar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
