1-dars. “O‘zbek tilining sohada qo‘llanilishi” fanini o‘qitishning maqsad va vazifalari

Alibek Rustamov, «So‘z xususida so‘z» kitobidan.

2 topshiriq. Yuqoridagi matn asosida quyidagi savollarga javob bering:

1. Til ijtimoiy hodisa sifatida jamiyat taraqqiyotida qanday o‘rin tutadi?

2. Til va madaniyat tushunchalari o‘rtasidagi bog‘liqlik nimadan iborat?

3. “Til robitayi vositayi olamiyondur” (Avaz O‘tar) jumlasini izohlang.

4. Bilim egallashda til qanday vazifani bajaradi?

5. Fikrlash bilan so‘zlash o‘rtasidagi bog`iqlik va farqni ushuntiring.

3-topshiriq.
1-mashq. Gaplami ko‘chirib, ajratilgan so‘z va so‘z birikmalarining ma’nosini izohlang.
1. Наг bir millatning tili ikki xil ijtimoiy vazifani bajaradi: bir tomondan, jamiyat a’zolari orasida o‘zaro aloqa uchun xizmat qilib, ularni birlashtiradi, ikkinchi tomondan, bir millatni boshqasidan ajralib turishini ta’minlaydi. 2. Har bir millatning dunyoda borlig'in ko‘rsatadurg‘on oyinayi hayoti til va adabiyotidur. Milliy tilni yo‘qotmak, millatning ruhini yo‘qotmakdur (A. Avloniy). 3. Tildagi har bir so‘z, uning har bir shakli inson tafakkuri va tuyg‘usining natijasidir, o‘sha tafakkur va tuyg‘ular orqali so‘z yordamida mamlakat tabiati va xalq tarixi ifoda etilgan (K.D.Ushinskiy). 4. Ki har neni bilmish odamizot, Tafakkur birla qilurush odamizot (Alisher Navoiy). 5. Kim ravshan fikrlasa, u ravshan bayon etadi (N.Bualo). 6. Til fikrni yaratuvchi a’zodir. Aqliy faoliyat va til yaxlit butunlikni tashkil etadi ( V.fon Gumboldt). 7. So‘zlash qobiliyati hodisalar ichiga kirishning yagona va bebaho vositasidir (L.N. Tolstoy). Inson faoliyatida til borliqni bilish va fikr almashish vositasi vazifasini bajaradi. Til vositasida insoniyat tomonidan jamg‘arilgan bilimlar qayd etiladi, saqlanadi va avloddan-avlodga yetkaziladi. Til millat ruhining ko‘zgusidir. Tilda millatning bor-yo‘g‘i, o‘y-fikri, dunyoqarashi, orzu-umidlari, Vatani, his-tuyg‘ulari gavdalanadi. Tildagi har bir so‘z, uning har bir shakli inson tafakkuri va tuyg‘usining natijasidir. Til yaxlit bir tizim sifatidagina ijtimoiy vazifani bajara oladi. Til asosiy birliklari: tovush, so‘z, qo‘shimcha, gaplar orqali grammatik jihatdan ohang vositasida va mantiqan o‘zaro bogianishda borliq haqidagi hukmlami ifodalaydi, nimanidir tasdiqlaydi yoki inkor qiladi. Til insoniyat tomonidan yaratilgan, unga xizmat qiladigan va har qaysi millatning ijtimoiy-madaniy taraqqiyotiga mos tarzda rivojlanib boradigan ijtimoiy hodisadir.
4-topshiriq. Qadimgi turkiy tilga mansub matndan hozirgi o‘zbеk adabiy tilida qo‘llaniladigan va qo‘llanmaydigan so‘zlarni toping. Bunda matnning o‘zbеk adabiy tilidagi tavsifidan foydalaning.


Nеkim kеlsa erga, tilidin kеlur, Bu tildin kim elgu, kim akir bo‘lur.
Ulug‘lar nе bеrsa, еmasmеn dеma, Ilik sun, og‘iz ur, yеmasang yеma.
(A.Yugnakiy)