1-dars. Mavzu: atom tuzilishi. Atom tarkibidagi elektronlarni pog’ona va pog’onachalarda joylashuvi. Darsning maqsadi: Ta’limiy

V.Tashkily qism;

a)Salomlashish

b)Yo’qlama

c)Siyosiy daqiqa

VI.O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.

VII.Dars bayoni:

Km - muvozanat konstantasi;

U1 - to‘g‘ri reaksiya tezligi; и 2 - teskari reaksiya tezligi (u1= ^2);

k: va k2 lar to‘g’ri va teskari reaksiyalarning tezlik konstantalari.

1. 
   , [B], [C] va [D] moddalarning konsentratsiyalari (mol/l) bo‘lib, a, b, c va d ularning koeffitsiyentlari.
   

Muvozanat konstantasi eksperimental yo‘l bilan aniqlanadi. Uning son qiymati berilgan haroratdagi muvozanat holatiga baho beradi. Muvozanat konstantasining qiymati qancha katta bo‘lsa, reaksiyada mahsulot miqdorlari ko‘p, agar uning qiymati kichik bo‘lsa, dastlabki modda(lar) ning miqdori ko‘pligini ko‘rsatadi. Muvozanat konstantasi moddalarninq konsentratsiyalariga bog‘liq emas, dastlabki moddalarning miqdorlari kamaysa, tegishli mahsulot miqdori ortadi, ya’ni biror moddaning konsentrat­siyasi o‘zgarishi, boshqa moddalarning konsentratsiyalari o‘zgarishiga olib keladi. Muvozanat konstantasi haroratga bog‘liq.

Demak, kimyoviy muvozanat holatida boshlang’ich moddalar konsen- tratsiyalarining ko‘paytmasi reaksiyadan keyingi hosil bo‘lgan moddalar konsentratsiyalarining ko‘paytmasiga teng bo‘ladi.

Kimyoviy muvozanat vaqtida harakat to‘xtamaydi, vaqt birligi ichida qancha mahsulot parchalansa, xuddi o‘shancha mahsulot hosil bo‘ladi. Kimyoviy muvozanat dinamik (harakatchan) xususiyatga ega bo‘lgani uchun u tashqi omillar ta’sirida o‘zgaradi.

Mavzuga oid masalalar va ularning yechimi:

1. 
   masala. A+2B=C+D reaksiya bo‘yicha muvozanat qaror topgandan so‘ng moddalarning muvozanat konsentratsiyalari quyidagicha: [A]=0,4 mol/l, [B]=0,5 mol/l, [C]=0,25 mol/l, [D]=0,8 mol/l bo‘lsa, muvozanat konstantasini aniqlang.
   

Masalaning yechimi: Muvozanat holatida turgan sistemada moddalarninq molyar konsentratsiyalari berilgan. Shu qiymatlar asosida muvozanat konstantasini quyidagi formula orqali topishimiz mumkin.

aA + bB = cC + dD

Reaksiya bo‘yicha kichkina harflar bilan (a,b,c,d) moddalar koeffitsiyenti keltirilgan, va ular muvozanat konstantasini topish uchun darajaga ko‘tariladi. (Izoh: Agar reaksiya bo‘yicha moddalar oldida koeffitsiyent qo‘yilmagan bo‘lsa, bu yerda koeffitsiyent 1 teng deb hisoblanadi. Har qanday son- ning birinchi darajasi o‘sha sonning o‘ziga teng hisoblanadi. Masalan, 2¹=2 ; 3=3)

Masala sharti bo‘yicha berilgan reaksiya va moddalarning muvozanat kon- sentratsiyalari amosMz muvozanat konstantasini hisoblaymiz:

muvozanat konsentratsiyalar 0,4 0,5 0,25 0,8

A + 2B = С + D

[0,25]¹. [0,8]¹ [0,4]¹ • [0,5]^:

Demak A+2B=C+D reaksiya bo‘yicha muvozanat konstantasi 2 ga teng ekan, ya’ni bu reaksiyada teskari reaksiya tezligi to‘g‘ri reaksiya tezligidan ikki marta katta bo‘lgan ekan.

Javob:2

2. 
   masala. 2A + B^ C reaksiya muvozanat holatida boshlang‘ich modda­lar konsentratsiyalari [A]=0,5 mol/l; [B]=0,2 mol/l ga teng bo‘lsa muvozanat holatidagi C moddaning konsentratsiyasini (mol/l) toping (Km=1).
   

Masalaning yechimi: reaksiya bo‘yicha A va B moddalarning muvozanat konsentratsiyalari hamda muvozanat konstantasi qiymatlari ma’lum, shu qiymatlar asosida С moddaning muvozanat konsentratsiyasini topamiz: muvozanat konsentratsiyalar (mol/l): 0,5 0,2 x

2A + B*«—► С

Demak, C moddaning muvozanat konsentratsiyasi 0,05 mol/l ga teng bo‘lgan. Javob: 0,05mol//