1-dars Kimyoning asosiy tushunchalari

Oksidlar
Oksidlar
1) Biri kislorod bo’lgan, ikki elementdan iborat murakkab moddalar.
2) Umumiy formulasi: EO E – element.
3) Oksidlarda kislorod har doim II valentli bo`ladi.
Oksidlar nomlanishi
EO
1) E- o`zgarmas valentli bo`lsa:
Element nomi + oksid M: K 2 O – kaliy oksid
2) E- o`zgaruvchan valentli bo`lsa:
Element nomi + (valentlik) + oksid M: Cu 2 O – mis(I)-oksid CuO – mis(II)-oksid
3) Grekcha nomlash. 1-mono 2-di, 3-tri, 4- tetra, 5-penta, 6-geksa.
M:CO – uglerod monoksid; SiO 2 – kremniy dioksid; P 4 O 6 – tetrafosfor geksaoksid.
4)Tarixiy yoki turmushda nomlash. M:CaO – so’ndirilmagan ohak; SiO 2 – qum,kvars
NO 2 – tulki dumi; N 2 O – kuldiruvchi gaz
Tuzilish formulasi
Tuzilish formulasini yozganda quyidagi qoidalarga rioya qilish kerak:
1) element element bevosita o`zaro bog`lanmaydi, ular kislorod orqali bir biriga bog`lanadi.
E-E, O-O mumkin emas!!!! E-O mumkin.
2) kislorod atomlari elementga teng taqsimlanadi.
Oksid turlari
Tuz hosil qiladigan oksidlar:
1) Asosli oksidlar – Faqat asos xossasiga ega bo`lgan oksidlar.
2) Kislotali oksidlar – Faqat kislotali xossaga ega bo`lgan oksidlar
3) Amfoter oksidlar – Kislotali va asosli xossaga ega bo`lgan oksidlar
4) Qo’sh oksidlar – ikkita oksidlar aralashmasidan iborat bo’ladi.
Fe 3 O 4 (FeO-Fe 2 O 3 ) Pb 2 O 3 (PbO-PbO 2 ) Cr 3 O 4 (CrO-Cr 2 O 3 ) Mn 3 O 4 (MnO-Mn 2 O 3 )
5) Peroksidlar – Ishqoriy metall va ishqoriy yer metallari oksidlari tarkibidan bitta O ning ko`p
bo`lishi: Tuzilishi: Na – O – O – Na II valentli metall bo`lsa O-Ba-O
Peroksidlarda hozir e`tibor berishingiz kerak bo`lgan jihati. Hamma reaksiyalarda deyarli
ishqoriy va ishqoriy yer metallari oksidlariga o`xshab reaksiyaga kirishadi. Faqat reaksiyada
yana O 2 ham ajralib chiqadi.
Misol : Na 2 O + H 2 O = NaOH Na 2 O 2 + H 2 O = NaOH + O 2