1-dars 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari darsning maqsadi

5-DARS 5-§. ALKANLARNING UMUMIY FORMULASI VA GOMOLOGIK QATORI. RATSIONAL NOMENKLATURA

1. 
   I.Darsning maqsadi:Ta’limiy maqsad: FK1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi FK 2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi
   

a)Rivojlantiruvchi maqsad; TK2 Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi — mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olishni, saralashni, qayta ishlashni, saqlashni, ulardan samarali foydalana olishni, ularning xavfsizligini ta’minlashni, media madaniyatga ega bo‘lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.
TK3 O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi — doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy, intellektual va kreativ rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o‘z xatti-harakatini muqobil baholash va mustaqil qaror qabul qila olish ko‘nikmalarini egallashni nazarda tutadi.

b)Tarbiyaviy maqsad; TK5 Milliy va umummadaniy kompetensiya — vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

TK5 Milliy va umummadaniy kompetensiya — vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

2. 
   II.Dars turi:Aralash dars
   
3. 
   III.Dars usuli:Aralash Fikrlar hujum.
   
4. 
   IV.Dars jihozi:
   

a)Darslik
b)Tarqatmalar.

5. 
   V.Tashkily qism;
   

a)Salomlashish
b)Yo’qlama
c)Siyosiy daqiqa

6. 
   VI.O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.
   

1. Tarkibida CO guruhi bor bo`lgan birikmalar qanday nomlanadi?
A)nitrobirikmalar B)yog`lar
C)oksobirikmalar D)spirtlar
2. Azot saqlovchi organik birikmalar keltirilgan qatorni toping.
1) Alkanlar 2) Aminlar 3) Alkenlar 4) Sikloalkanlar 5) Monosaxaridlar
6) Oqsillar 7) Alkadiyenlar 8) Nitrobirikmalar
A)1,3,6 B)2,6,8 C)1,4,5 D)2,4,7
3. Metilamin tarkibidagi uglerod atomining oksidlanish darajasini toping.
A)0 B)-2 C)+3 D)-3
4. Metiletilamin molekulasidagi σ bog`lar sonini toping.
A)13 B)12 C)10 D)9
5. Faqat organik birikmalar uchun xos bo`lgan reaksiya turlarini belgilang.
A) birikish; ajralish C) polimerlanish; polikondensatlanish
B) polimerlanish; almashinish D) birikish; polimerlanish.

7. 
   Darsning bayoni
   

Alkanlar CnH2n+2 umumiy formulaga ega bo‘lib, ularni tarkibidagi barcha
uglerod atomlari faqat σ (sigma) bog‘ orqaligina bog‘langan bo‘ladi.
Tarkibidagi barcha C atomlari o‘zaro faqat σ (sigma) bog‘lar vositasida
bog‘langan uglevodorodlarga to‘yingan uglevodorodlar deyiladi.
To`yingan uglevodorodlarga alkanlar va sikloalkanlar kiradi. Alkanlar
ochiq zanjirli, sikloalkanlar esa yopiq zanjirli to`yingan uglevodorodlardir.
22
Bir sinfga kiruvchi xossalari o‘xshash bo‘lgan, tarkibi bir-biridan –
CH2– guruh bilan farq qiladigan birikmalar gomologlar deyiladi. Gomologlar
keltirilgan qatorni gomologik qator deyiladi.

Formulasi Nomi
CH4 Metan
C2H6 Etan
C3H8 Propan
C4H10 Butan
C5H12 Pentan
Formulasi Nomi
C6H14 Geksan
C7H16 Geptan
C8H18 Oktan
C9H20 Nonan
C10H22 Dekan
Alkanlarning gomologik qatori:
23
Fomulasi Nomi
CH3 Metil
CH3 CH2 Etil
CH3 CH2 CH2 Propil
CH3 CH
CH3
Izopropil
CH3 CH2 CH2 CH2 Butil
CH3 CH
CH3
CH2 Izobutil
Radikallar formulasi va nomi

To‘yingan uglevodorodlar molekulasidan bitta vodorod atomi tortib olinsa,
tegishli uglevodordlarning radikallari hosil bo‘ladi. Radikallarning umumiy
formulasi CnH2n+1 bo‘lib, radikal nomi to‘yingan uglevodorod nomidagi «an»
qo‘shimchasi o‘rniga «il» qo‘shimchasi qo‘shish bilan hosil bo‘ladi. Masalan:
CH4-metan CH3- metil C2H6-etan C2H5- etil

8. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash: Klaster, aqliy hujum usulidan foydalanish.
   

Mavzuga oid masala va mashqlar.
1. Faqat alkanlar formulasi keltirilgan qatorni ko‘rsating.
1.C2H4, C7H12, C6H14 3.C4H10, C2H6, C5H12
2.C3H8, C4H6, C2H2 4.C2H2, C5H12, C4H6
2. Geptan hamda oktan tarkibidagi C–C hamda C–H bog‘lar sonini mos
ravishda aniqlang.
4. Quyidagi moddalarning struktura formulasini yozing
1) metiletilizopropil metan;
2) dietilpropil metan;
3) dimetiletilbutil metan;
4) propilizopropil metan