1-dars 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari darsning maqsadi

4-dars .4-§. ORGANIK BIRIKMALAR SINFLANISHI. ORGANIK BIRIKMALARGA XOS REAKSIYA TURLARI

1. 
   Darsning maqsadi:Ta’limiy maqsad: FK1,FK2
   

a)Rivojlantiruvchi maqsad; TK2, TK3, TK6
b)Tarbiyaviy maqsad; TK4 ,TK5

2. 
   Dars turi:Aralash dars
   
3. 
   Dars usuli:Aralash Fikrlar hujum.
   
4. 
   Dars jihozi:
   

a)Darslik
b)Tarqatmalar.

5. 
   Tashkily qism;
   

a)Salomlashish
b)Yo’qlama
c)Siyosiy daqiqa

6. 
   O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.
   
7. 
   Darsning bayoni
   

Organik birikmalar ularning tarkibiga ko‘ra quyidagi sinflarga bo‘linadilar:
1. Uglevodorodlar. Bular tarkibida faqat uglerod va vodorod atomlari
bo‘lgan birikmalardir.
2. Tarkibida uglerod va vodorod bilan bir qatorda kislorod atomi ham bor
bo‘lgan birikmalarni kislorod saqlovchi organik birikmalar deyiladi.
3. Tarkibida uglerod va vodorod atomlaridan tashqari azot atomi ham
bor bo‘lgan birikmalarni azot saqlovchi organik birikmalar deyiladi. Azot
saqlovchi organik birikmalar tarkibida kislorod atomi ham bo‘lishi mumkin.
Uglevodorodlar uglerod atomlari orasida bog‘lanishlarni turiga qarab
to‘yingan va to‘yinmagan uglevodorodlarga bo‘linadilar.
To‘yingan uglevodorodlarga alkanlar va sikloalkanlar kiradi.
To‘yinmagan uglevodorodlarga alkenlar, alkadiyenlar, alkinlar va aromatik
uglevodorodlar kiradi.
Shu bilan birga uglevodorodlar ochiq zanjirli va yopiq zanjirli bo‘lishi
mumkin.
Ochiq zanjirli uglevodorodlarga alkanlar, alkenlar, alkadiyenlar va
alkinlar kiradi.
Yopiq zanjirli uglevodorodlarga sikloalkanlar va aromatik uglevodorodlar
kiradi.
Tarkibida gidroksil guruhi bor bo‘lgan moddalarga spirtlar va fenollar
kiradi. Agar gidroksil guruh alkil radikallari bilan bog‘lansa, spirtlar hosil
bo‘ladi. Agar gidroksil guruh benzol yadorsi bilan bevosita bog‘langan bo‘lsa,
fenollar hosil bo‘ladi. Spirtlar va fenollar o‘z navbatida bir atomli va ko‘p
atomli spirtlarga bo‘linadi.
Tarkibida karbonil guruhi C
bor bo‘lgan birikmalarni oksobirikmalar
deyiladi. Oksobirikmalarga aldegidlar va ketonlar kiradi.
Tarkibida karboksil guruhi
bor bo‘lgan birikmalarni karbon
kislotalar deyiladi.
Yog‘lar murakkab efirlar sinfiga kiradi. Yog‘lar uch atomli spirt (glitserin)
ni yuqori yog‘ kislotalari bilan hosil qilgan murakkab efiridir.
Uglevodlarni tuzilishiga ko‘ra monosaxaridlar, disaxaridlar va
polisaxridlarga bo‘linadi.
Azot saqlovchi organik birikmalarga nitrobirikmalar, aminlar, aromatik
aminlar va aminokislotalar kiradi.
Tarkibida –NO2 guruh saqlagan birikmalarga nitrobirikmalar deyiladi.
Ammiak molekulasidagi bitta yoki bir nechta vodorod atomlarini o‘rnini
alkil radikallari almashinishi natijasida hosil bo‘lgan moddalarni aminlar
deyiladi. Aminlarni birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi aminlarga bo‘lish
mumkin.Ammiak molekulasidagi bitta yoki bir nechta vodorod atomlarini o‘rnini
aromatik radikallarga almashinishi natijasida hosil bo‘lgan moddalarni
aromatik aminlar deyiladi.
Tarkibida karboksil va amino guruhlar bor bo‘lgan birikmalarni
aminokislotalar deyiladi. Aminokislotalar oqsillarni monomerlari hisoblanadi.
Organik birikmalarga xos bo‘lgan reaksiya turlari.
Organik birikmalar anorganik birikmalar kabi almashinish, birikish, ajralish
reaksiyalariga kirishadi.
1) Organik molekula tarkibidagi atom(lar)ning, boshqa molekula tarkibidagi
atomlar bilan almashinishi bilan boradigan reaksiyalarga almashinish reaksiyalari
deyiladi.

8. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash: Klaster, aqliy hujum usulidan foydalanish.
   

Mavzuga oid testlar.
1. Uglevodorodlar keltirilgan qatorni toping.
1) alkanlar 2) spirtlar 3) alkadiyenlar 4) alkinlar 5) yog`lar 6) sikloalkanlar
A) 1,2,3,4 B) 1,2,4,6 C) 1,3,4,6 D) 2,3,4,5
2. To`yinmagan uglevodorodlar keltirilgan qatorni toping.
1) alkanlar 2) spirtlar 3) alkadiyenlar 4) alkinlar 5) aldegidlar 6) aminlar
7) alkenlar 8) yog`lar
A) 1,6,8 B) 2,3,5 C) 1,3,4 D) 3,4,7
3. To`yingan uglevodorodlar keltirilgan qatorni toping.
A) alkanlar; alkenlar B) alkenlar; alkadiyenlar
C) alkanlar; sikloalkanlar D) alkanlar; aminlar