1-dars 1-§. ORGANIK KIMYO TARIXI. ORGANIK BIRIKMALARNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI Darsning maqsadi:Ta’limiy maqsad: FK1
a)Rivojlantiruvchi maqsad; TK2, TK3
b)Tarbiyaviy maqsad; TK4 ,TK5
Dars turi:Aralash dars
Dars usuli:Aralash Aqliy hujum.
Dars jihozi: Darslik
Tarqatmalar.
Tashkily qism;
Salomlashish
Yo’qlama
Siyosiy daqiqa
O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish. 9-sinf ma’lumotlarini takrorlash
Darsning bayoni.
XIX asr boshida barcha ma’lum moddalar kelib chiqishiga qarab mineral va organik moddalarga bo‘lindi. Ko‘pchilik olimlar organik moddalar faqat tirik organizmda hosil bo‘ladi degan fikrda edilar. Organik kimyo fan sifatida alohida
ajralgan bo‘lsada ko‘pchilik olimlar unga shubha bilan qaradilar F.Vyoller I.Berseliusga yozgan xatida (1835): “Organik kimyo hozir har qanday kishini ham aqldan ozdirishi mumkin. U, mening nazarimda, hayratda qoldiradigan
narsalarga to`la, zich o‘rmonga, kirishga kishi jur’at eta olmaydigan va kirib qolgan odam chiqa olmaydigan cheksiz changalzorga o‘xshaydi”. Organik kimyoni fan sifatida rivojlanishida quyidagi kashfiyotlarning amaliy
ahamiyati katta bo‘ldi.
* Nemis kimyogari F.Vyolerning 1824- yili o‘simlik a’zosida uchraydigan oksalat kislotani disiandan sintez qilishi
* 1828-yili inson va hayvon a’zosida hosil bo‘ladigan mochevinani ammoniy sianatdan laboratoriya sharoitida sintez qilishi;
* 1842-yilda rus olimi N.N.Zininning benzoldan anilinni sintez qilishi;
* Nemis kimyogari A.V.Kolbe va ingliz olimi Franklendlarning sirka kislotani sintez qilishi;
* 1854- yili fransuz kimyogari M. Bertloning yog‘ni olishi;
* 1861-yili rus olimi A.M.Butlerovning chumoli aldegididan shakarsimon moddani olishi natijasida organik moddalar faqat inson va hayvon a’zosidagina uchramasligi isbotlanib, ularni sintez yo‘li bilan olishga keng yo‘l ochildi. Bu hodisalar organik kimyoning mustaqil fan sifatida shakllanishiga sabab bo`lgan.
Organik kimyo – kimyoning katta va mustaqil bo‘limi bo‘lib, bu fan uglevodorodlar va ularning hosilalarining tuzilishi, olinish usullari, xossalari, amaliy foydalanish imkoniyatlarini o‘rganadi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari
Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlariga quyidagilarni keltirish mumkin:
1. Organik birikmalar tarkibida uglerodning borligi va uning boshqa elementlar bilan hamda boshqa uglerod atomlari bilan kovalent bog‘lar orqali birikishi natijasida uzun uglerod zanjirini hosil qila olishi; C C C C C C C C . . .
2. Organik birikmalarning tarkibida uglerod va vodorod borligi uchun, ular yonganda karbonat angidrid va suv hosil bo‘ladi;
CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O
3. Suyuqlanish va parchalanish harorati anorganik birikmalarga nisbatan ancha past;
4. Organik moddalar anorganik moddalarga nisbatan beqaror, harorat ta’sirida oson o‘zgaradi;
5. Organik birikmalar ko‘pchilik anorganik birikmalardan farq qilib dissotsialanmaydi va noelektrolitlar hisoblanadi;
6. Organik reaksiyalar anorganik moddalar orasidagi reaksiyalarga nisbatan sekin boradi. Chunki organik birikma kovalent bo‘g‘lar orqali bog‘langan;
Yangi mavzuni mustahkamlash: Testdan foydalanish.
1. 1824-yilda F.Vyoler oksalat kislotani qanday moddadan sintez qilib
oldi?
A) ammoniy sianatdan B) ditsiandan
C) chumoli kislotadan D) atsetilendan
2. 1828-yilda qaysi olim ammoniy sianiddan mochevinani sintez qilgan?
A) F.Vyoler B) M.Bertole
C) A.M.Butlerov D) N.N.Zinin
3. Organik birikmalar yondirilganda qanday moddalar hosil bo‘ladi?
A) vodorod va kislorod B) karbonat angidrid va suv
C) karbonat angidrid va vodorod D) is gazi va suv
4. 1861-yili rus olimi A.M.Butlerov qanday moddadan shakarsimon moddani
oldi?
A) chumoli kislotadan B) chumoli aldegiddan
C) benzoldan D) sirka kislotadan
5. 1842-yilda rus olimi N.N.Zinin benzoldan qanday moddani sintez
qilgan?
A) anilinni B) nitrobenzolni
C) xlorbenzolni D) fenolni
Uyga vazifa: Mavzuga doir topshiriqlarga javob toppish.
