1. Bozor iqtisodiyoti tizimini mohiyatini yoritib bering? Javob

1.Bozor iqtisodiyoti tizimini mohiyatini yoritib bering?
Javob
Zamonaviy iqtisodiyot fani iqtisodiyotni buyruqbozlik, bozor va aralash turlarga ajratadi. Buyruqbozlik iqtisodiyoti jamiyatdagi ishlab chiqarishda davlatning roli etakchi ekanligi bilan tavsiflanadi. Barcha mulk davlatga tegishli bo‘lib, u tomonidan qabul qilinuvchi qarorlar iqtisodiyotning barcha soha va tarmoqlari uchun majburiy hisoblanadi. Bozor iqtisodiyoti – tadbirkorlik faoliyati, xo‘jalik hisob-kitoblari, tovar va xizmatlarni ayirboshlashga, talab va taklif o‘rtasida tartibga solinuvchi nisbatga asoslangan iqtisodiyotdir. Uni ba’zida erkin tadbirkorlik tizimi deb ham atashadi. Aralash iqtisodiyot – turli xil shakllarda bo‘lib, bozor iqtisodiyoti va davlatning iqtisodiy jarayonlarni tartibga solishdagi ishtirokining uyg‘unlashuvi bilan tavsiflanadi.
O‘tgan asrning 80-yillar oxirida buyruqbozlik iqtisodiyoti o‘rniga bozor iqtisodiyoti kelib, u mos keluvchi bozor munosabatlari va mulkchilikning turli xil shakllarini olib keldi. Buyruqbozlik (markazlashgan) iqtisodiyotda boshqaruv «yuqoridan pastga» amal qilgan bo‘lib, qabul qilinuvchi qarorlarning samarali va asoslanganligi ta’minlash uchun zarur bo‘lgan teskari aloqa doim ham ko‘zga tashlanmagan bo‘lsa, bozor iqtisodiyoti va bozor munosabatlari faoliyat turini tanlashda erkinlikni, tadbirkorlik faolligi va raqobatni ko‘zda tutadi. Bu erda moddiy baza bo‘lib xususiy mulk xizmat qiladi, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishni esa yuqori foyda olish rag‘batlantiradi.
Bozor iqtisodiyoti qadimgi davrlarda vujudga kela boshlagan bo‘lsada, uch yuz yildan beri amal qilib kelmoqda. Tovarlarni ayirboshlash zaruratidan kelib chiqqan bozor asta-sekinlik bilan jamiyatdagi iqtisodiy aloqalarning asosiy shakliga aylanib bordi. Bozor munosabatlarining rivojlanishi bilan odamlar tovarlarni ayirboshlash qandaydir sirli aloqalarga egaligini tushuna boshlagan bo‘lib, ularni Adam Smit o‘z vaqtida «ko‘rinmas qo‘l» deb atagan.