1-босқич (20 дақиқа) Ўзбекистон республикасидаги иқтисодий, ижтимоий-сиёсий воқеаларга доир

4-босқич (20 дақиқа)
ГАБРИЕЛ ГАРСИА МАРКЕС «ЁЛҒИЗЛИКНИНГ ЮЗ ЙИЛИ» АСАРИ
Лотин Америкаси адабийотининг йирик вакили, “сеҳрли реализм” адабий оқимнинг асосчиларидан бири, Колумбиялик таниқли йозувчи Габриел Гарсиа Маркес номи тилга олинганда замонавий китоб өқувчиларининг көз олдига енг дастлаб унинг ижоди намойон бөлади.
Габриел Гарсиа Маркес 1927-йили Кариб денгизининг қирғоқларида жойлашган Аракатака шаҳрида дунйога келган.Унинг ота-онаси ишлаш ниятида Габриелни жуда кичиклигидан нафақага чиққан полковник бобоси ва меҳрибон бувиси тарбиясига қолдириб кетади.У болалигидан еркин өсади, атрофидаги оламга “көзини каттароқ очиб қараган, бобоси унга көпгина ертак, афсона, ҳикояларни айтиб берган.Бу муҳит йозувчи ижодига тәсир қилмасдан қолмади.Яна Габриелнинг бувиси унга жуда қадимдан келайотган ривоятларни, афсоналарни айтиб берадиган еди.Бу еса боланинг хотирасига мустаҳкам өрнашиб, йозувчининг көпгина асарларининг асосини ташкил қилади. Габриелнинг дадаси телеграфда ишлайдиган бөлган, онаси еса уй ишлари билан бирга өн олти фарзандни тарбиялашга мажбур еди. 1936-йили кичкина Габриелни Аракатадан олиб кетган ота-онаси унга яхши тарбия бера олмайди.Дастлаб, уни Барранкиля шаҳридаги Сан-Хосе интернатига топширди.Бу йерда у “йолғизликнинг” азобини көз йошлар билан “тортиб” көрди.Сөнг уни Сипакира шаҳридаги коллежга топширади.Бу йерда Габриел поезияга қизиқиб қолади ва коллеждан чиқадиган газетага фаол қатнашади.Габриел қаламига тегишли “Учинчи бөйсиниш” номли дастлабки ҳикоясининг яратилиш тарихи Аракатака реаллигига чуқур сингиб илҳомланиб йозган.Бу ҳикоянинг қисқача мазмуни: ”… өз чироғи билан йөлни йоритиб келайотган охирги трамвайга Цҳапинеро бекатида ҳақиқий фавн кириб, бөш өриндиққа өтириб олди. Трамвайда өтирган беш-олти йөловчи уни көриб ҳайрон қолмаганига е’тибор бердим.Шунинг учун ҳам уни бозорда атайлаб фавн кийимини кийиб олган савдогарга өхшатдим.Аммо фавннинг ҳақиқий фавн еканлиги аниқ еди, сабаби унинг чиройлигина сочлари ва ва текисланган соқоллари ечкиникига өхшар еди. Трамвайга кириб келганида туйоқларининг тақиллаганини аниқ ешитдим.Бу ҳикояда Франтс Кафканинг тәсири сезилиб туради.Сабаби шу йиллари Маркес Батис Йевропа замонавий адабийоти асосида унинг Лотин Америкаси адабийотида көрсатган тәсирига бағишланган изланишлар устида иш олиб бораяпти.Йош қаламкаш ғамхөрлик көрсатган газета билан ижодий боғлиқлик узоқ давом етди ва икки томонга ҳам катта фойда көрсатди.
Марказий ва Жанубий Америка колониялари мустақиллик учун кураш олиб борайотган йиллари Колумбияда фуқаролик урушлари бошланди.Бу урушдан Гарсиа Маркес қочиб Картахен-де-лас-индиас шаҳридан макон топади.Бу йерда “Универсал” газетасида ишлайди. Маркес билимини ривожлантиради ва илмий ишларда узоқлашмасдан Ернест Хаменгуей, Виллиам Фолкнер, Жеймис Жойс ва Вержения Волф, Франтс Кафка ҳамда Марсел Фруст ижодини чуқур өрганади. Булар йозувчи ижоди ва дунйоқарашига катта тәсир көрсатади. 1950-йилларда у махсус журналист сифатида Италия ва Франсияга боради ва мәлум муддат өша жойда яшаб ижод қилади. 1955-йилда дөстлари ҳамкорлигида “Хазон барглари” деган қиссаси босмадан чиқади.Йозувчи қөлидан чиққан роман ва ҳикояларда тасвирланган воқеа ва ҳодисалар Макондо шаҳрида юз берганлиги унинг ижодидан хабардор бөлган өқувчи яхши билади.Шунинг билан бирга бу асарда Гарсиа Маркес ижодида марказий өрин тутувчи –йолғизлик мавзуси аниқ көринади.
Йозувчи Габриел Маркес бөлажак умр йөлдошини болалигида яхши көриб қолади.Шу сабабли биринчи учрашувдайоқ шу қизга уйланишга қарор қилади..Маркес ва Мерседес биргаликда 55 йил умр кечиради. “Мен өзим йозган шерларни сизга бағишлаганимни фақатгина ҳозир англаб йетдим.Менинг турмуш өртоғим бөлинг”деб айтади йош Габриел Маркес Мерседес Барча Пардога.У розилигини билдириб мактабни битириб олишини сөрайди.Бу воқеа 1945-йил Колумбиянинг Сукра шаҳридаги өйин майдончасида бөлиб өтган еди. Мерседес 1972-йили 6-ноябрьда Магдалена дарйоси бөйидаги Маганга шаҳрида дунйога келган.Унинг онаси Колумбиялик фермерлар оиласи еди. Мерседес биолог бөлмоқчи еди, бироқ төсатдан Габриелга турмушга чиқишга қарор қилганини ота-онаси йошлигида Шекспирни көп өқиганлигидан деб билган. Мерседес Габриелни 11 йил кутишга төғри келди, шу вақтда Маркес өттиз уч йошга кирган еди.Уларнинг төйи 1958-йили март ойида бөлиб өтди. “Биргаликдаги ҳайотимиз даврида бирон марта урушмадик, -деган еди Габриел Гарсиа Маркес орадан бир неча өн йиллар өтган.”1959-йили 24-августда уларнинг биринчи боласи Родриго дунйога келади.Шу вақтда Габриелни редаксияга махсус жоурналист сифатида Йевропага юборади.Иккинчи боласи бөлса Мексикада дунйога келади.Маркес дунйога өз ҳайолидан келиб чиқиб қаради.Бироқ шундай далиллар борки уларни ҳақиқатга яқин деб ҳисоблаш мумкин.Масалан Габриел 1927-йил 6-мартда Колумбиянинг Магдалена дарйоси бу йилдаги кичкина иссиқ Аракатака шаҳрида туғилган.
Асарлари ва уларнинг келиб чиқиш тарихи.
Габриел Сапакира шаҳридаги интернатда билим олди.У ҳуқуқ илмларининг йетук мутахассиси бөлишган қарор қилади.Шу мақсадда 1946-йил Боготодаги университетга өқишга киради.Адабийотдан узоқлашмайди.Унинг романтик ше’рлари мақтовга лойиқ бөлади. 1947-йилда биринчи ҳикояси е’лон қилинади.Мерседес ҳайоти давомида берган иккита интервюсида Маркес унинг болалигидаги орзусини амалга оширганини, йәни көпгина сайоҳатларга олиб борганлигини атиб өтган. Мерседес Габриелнинг ижод қилиши учун барча шароитлар яратиб берадиган еди.1999-йил Маркесга лимфа раки ташхиси қөйилди, бунга қадар 1989-йилда йенгил рак кечган ва касалликдан даволанган еди.Йозувчининг Йоши өтган сари муҳаббат ҳақида унинг ҳайотидаги аҳамияти ҳақида далиллар билан очиқ айта бошлади: “Мен учун шубҳасиз ҳайотнинг мазмуни фақат муҳаббат, йозганим ҳам муҳаббат бөлиши керак, қолган ҳаммаси йолғончи.Менинг кейинги романим муҳаббат ҳақида бөлади…” Габриел кейинг йилларда алцгеймер касаллиги билан оғрийди, унинг укаси Ҳайм журналистларга Габриел укасини ва болаларини танимаганлиги қайғу билан айтиб беради.Маркес фақат турмуш өртоғини танийдиган еди.Унинг асарлари: “ Ҳосиятсиз соат”(1961), “Катта онанинг вафоти”, “Полковникка ҳечким йозмайди”, “Йолғизликнинг юз йили”(1965-1966), “Ошкора қотиллик қиссаси”(1981) ва бошқалар.
“Ошкора қотиллик қиссаси” ҳақида.
« Ошкора қотиллик қиссаси ». Бу асарда муаллиф өрта асрларда яшаган Португал йозувчиси Жил Висентининг “Такаббурлик билан ҳам меҳр-муҳаббатга ега бөлса бөлади” деган сөзини епиграф қилиб олган. Қиссада воқеалар жуда оддий. Қиссада ўақиялар жүда әпиўайи. Пабло ва Педро Викарио номли егизаклар Сантиаго Насарни өлтиришга қарор қилади ва шуни өринлайди. Уларнинг бундай қилишларига қариндоши Анхела сабаб бөлади. Жиноятдан бир кун олдин Анхела билан Байярдо Сан Романнинг төйи бөлиб өтган, егизак ака-укалар ҳам Сантиаго бу төйда бөлган ва көнгилхушлик қилган еди. Төй өтгандан кейин Анхелани куйови уйига олиб келиб ташлайди. Анхела бөлса акаларининг ғазабидан қөрқиб Сантиаго Насар номини тилга олади. Бу воқеа тонгда юз беради. Маркес бу воқеага йозувчи көзи билан емас балки терговчи көзи билан қарайди.
Асар қаҳрамонлари: Пансио Викарио (Анхела Викарионинг акаси), жиноятчилар ака-ука Пабло ва Педро Викариолар, уларнинг қариндоши Анхела Викарио, Сантиаго Насар, унинг өлимидан кейин бир чегарачи билан қочиб кетган суюклиси Флора Мигел ва бошқалар.
“Йолғизликнинг юз йили” романи ҳақида. Бйенес-Айресда енг дастлаб босмадан чиққан “Йолғизликнинг юз йили” (1966) романи муаллифга катта обрө билан бирга көпгина даромад ҳам олиб келди. Бу роман жаҳон адабийотида муаллиф өзи куртгандан ҳам зийода номга сазовор бөлди.
Бу асардаги воқеалар Макондо деган қишлоқда ва унга яқинроқ жойда юз беради. Қадим замонларда катта, қөрқинчли ҳайвонлар бу қишлоқнинг өрнига өз тухумларини Макондо деб атаган. Бу қишлоқнинг номиҳам шундан келиб чиққан. Қишлоқнинг бир томони қалин төғайлар билан қопланган бөлса, иккинчи томонда катта тоғлар бор. Романда тасвирланганидек сиганлар қишлоққа янгиликларни, хавф-хатарларни, сеҳрлиликни, афсона ва ривоятларни олиб кирадиган бөлган. Романда яна бир нарса көзга ташланади сиганлар шарқ билан ғарбни өзаро боғлайдиган қурол сифатида танлаган. Йозувчи тили билан айтганда “Жулдурвоқи” бу сиганларда гап көп. Сиганлар олимларнинг сөнги өйлаб топган нарсаларини ҳам көринишлар орқали көрсатиб беради ва бунинг орқасида көпгина пул йиғиб олиб, тирикчилик қилади. Мелкиадес деган кекса қариянинг айтишича дунйонинг саккизинчи каромати бөладиган магнит македониялик ал-химиклар томонидан яратилган дейилади. Хосе Аркадио Буиндиа қишлоқнинг енг билимли, янгиликларга интилувчан, доно одамлардан бири. У кекса сиган олиб келган янгиликларни өзича яратишга ҳаракат қилади. Шу сабабли көпчилик унга тан қолиб қарайди. Көпроқ ҳис-туйғуларга берилувчан, ҳайолпараст Хосе Аркадио сиганлар сөзларига айниқса Меликиадес кароматларига ишонадиган еди. Бу ҳаракатларни у йер остидан олтин қазиб олишда ишлатишга қарор қилади. Мелкиадаснинг магнит яроқсиз еканлигини айтиб тушунтиришига қарамасдан Хосе бу ясама нарсага ишониб уни бор-йөқ нарсасини бериб алмаштириб олади. Ромон ана шундай қизиқарли воқеалар асосида қурилган. Мелкиадас сиган бөлсада мард киши еди.У сиганларнинг йолғондан иборат сеҳрига қаттиқ ишонадиган Хосе Аркадиога раҳми келиб олтинларини қайтариб беради. Романда қишлоқ одамларига хос оддийлик, ишонувчанлик, уларнинг турмуш ташвишлари, яшаш тарзи маҳорат билан тасвирланади.
Романнинг яратилиши өзига хос тарихга ега. Унинг охирги режаси 1965-йил узоқ мулоҳазалардан кейин төлиқ шаклланган еди. Шундан кейин йозувчи машинасини сотади, оиласини айолига топшириб, өзи деярли 18 ой өз хонасига қамалиб олади.
Аурелиано Буиндиа оиласининг олти авлоди ҳайотида юз берган ғайритабий, ҳайрон қолар даражада низомга қарши келувчи воқеаларни тасвирлаган Габриел Маркес юқори даражадаги моҳирлик билан Буиндиа оиласига у йоки бу даражадаги тегишли инсонлар ҳайотига умид билан қарайдиган сабрли кашшоф (жаннат боғиндай Макондони Аурелиано Буиндиа биринчи бөлиб топган) лардан вақт өтган сари насли йомон разиллар, йерда тартибсиз ҳайот сурайотган, зөрға кун кечириб келайотган девоналарга айланайотганлигини көрсатади. Романда Аурелиано авлоди тарихида замонавий маданият тәсиридаги индивидуализмнинг гуллаб-яшнаши, ривожланиши ва завол топпиш жарайони кузатилади.
1982-йилда Маркес адабийот соҳасида Нобел мукофотига сазовор бөлади. Нобел камитетининг расмий байонотида: .. “фантазия ва реаллик уйғунлашиб контитетнинг турмуш тарзини өзида намойон қилган роман ва ҳикоялар учун”-деб айтилган. 2007-йилда Габриел Гарсиа Маркес 80 йошга төлди. Шу йили Лотин Америкаси ва Испанияда “Маркес” йили деб е’лон қилинди. “Йолғизликнинг юз йили” романининг юбилей сони 500 минг нусхада босилиб чиқди. Ҳаммаси бөлиб китоб 30 миллион нусхада босилиб чиқарилган. 2008-йилда еса унинг асари асосида яратилган “Өлат пайтидаги севги” киноси ишлаб чиқилди.