1 бош илмий-методик марказ 2

16 
Илмий ва инновацион фаолиятни ривожлантириш 
Хоҳлаганлар илмий ютуқлардан фойдаланишлари мумкин эди, уларни 
текшириш учун эркин фойдаланиш мумкин ва қисман жамият эгалик қилади, шу 
мақсадда улар ихтисослаштирилган даврий нашрларда ва китобларда нашр 
этилди. Университет таълимининг асосий мақсади фанни ривожлантириш ва 
шакллантириш эди. Университетларнинг таркибий тузилмаси ҳам ўзгарди, битта 
фанга ихтисослашган факультетлар уларнинг асосига айланди; ҳамжамият 
(биродарлик) ва коллежлар деярли ғойиб бўлди. 
Университет моделига кўра ҳарбий-техник академиялар ташкил этила 
бошланди, кейинчалик улар политехника институтларига айлантирилди, қишлоқ 
хўжалиги ва озиқ-овқат саноатига ихтисослашган университетлар ҳам очилди. 
Шундай қилиб, 20-асрнинг биринчи чорагига қадар олган университетлар, 
ҳарбий, политехника, тижорат, тиббий, ветеринария, қишлоқ хўжалиги, таълим, 
сиёсий ва мусиқа соҳаларида билим берарди. Гумболдт университети нафақат 
Европада, балки АҚШда ҳам университетларни яратиш учун намуна бўлди. 
Университетлар тизими 19-асрда мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий, маданий 
ва сиёсий ривожланиши учун зарур бўлган эҳтиёжни ҳисобга олган ҳолда 
шаклланди.
Ўша давр муаллифларининг аксарияти немис университетларининг классик 
моделини қўллаб-қувватлаб, "немис университетлари цивилизациялашган 
дунёдаги университетлар учун нормага айланди"
1
, университетда илм-фан ва 
фикр эркинлигининг аҳамияти ушбу моделнинг асосий устунлиги ҳисобланади. 
Аммо бу моделга қарши бўлганлар ҳам бор эди, улар чет эл моделларини 
такрорлашни тўхтатиш ва рус ҳақиқатларига мослаштирилган ўз моделини 
яратиш кераклигини таъкидлашди. 20-асрнинг биринчи чорагида инқилобдан 
олдинги Россия университети Европанинг энг қадимги университетларининг 
инқирози билан боғлиқ бўлган инқирозни бошдан кечирди. Германия 
университетлари ўзгаришларни қабул қилмаслик ва фанни ислоҳ қилишда ҳамда 
университетни 
демократлаштириш 
тарафдори 
бўлганликда 
айблана 
бошладилар. Европа университетларидан фарқли ўлароқ, шу жумладан техник 
факультетларни ҳам ўз ичига олган Америка университетлари келтирилган. 
Университет 2.0 нинг ўзига хос хусусиятлари: 
- асосий мақсадлар илмий ва тижорат мақсадларида эмас, балки илм-фан 
тараққиёти йўлида олиб бориладиган тадқиқотлар; 
- илмий нашрлар ва кашфиётлар сони бўйича университетларнинг рейтинги; 
- университетлар ўртасида рақобат руҳининг йўқлиги; 
- моноинтизомий тадқиқотлар; 
- таълимнинг “элитизми” (“элитарлилиги”) - фақат қобилиятли ва бадавлат 
1
Сперанский, Н. В. Кризис русской школы. Торжество политической реакции. Крушение университетов / Н. В. 
Сперанский. М.: Типолитография т-ва И.Н. Кушнерев и Ко, 1914. 271 с. 

---