1-bob. Qadimgi Madaniyatning asosiy omili

SOSONIYLAR – milodiy 224-651-yillarda Eronda hukmronlik qilgan sulola.
Forslarning Soson urug‟idan bo‟lgan Bobak bu sulolaning asoschisidir. Uning o‟g‟li
Ardasher I 224-yilda bo‟lib o‟tgan jangda Parfiya shohi Artaban V qo‟shinlarini

40

yengadi va davlat chegaralarini kengaytirish siyosatini boshlaydi. Shopur I davridan
boshlab Sosoniylar taxtiga chiqqan sulola vakillari “shohanshoh” unvoniga ega
bo‟lganlar. III asrning ikinchi yarmi va IV asrlarda sosoniylar Eroni Sharqdagi eng
qudratli davlatga aylangan. Uning sarhadlari sharqda Hind daryosigacha, shimolda
Amudaryogacha, g‟arbda Vizantiya imperiyasigacha yoyilgan. V asr o‟rtalaridan
boshlab Sosoniylar davlati O‟rta Osiyo hududidan bostirib kirgan ko‟chmanchi
qabilalar – kidariylar va eftaliylar zarbasi natijasida kuchsizlanib, xatto eftaliylarga
o‟lpon ham to‟lashga majbur bo‟lgan. Sosoniylar davlatiga 651-yilda arab istilohilari
tomonidan barham beriladi.
Sosoniylar davlatining eng mashhur hukmdorlari: Ardasher I (224-239), Shopur
I (239-272), Shopur II (309-379), Xurmuzd III (458-459), Pero‟z (459-484), Balash
(484-488), Qubod (488-531), Husrav I Anushervon (531-579), Yazdigird III (629-
651).
STRATEG (yunoncha “strategos” – harbiy qo‟mondon, bosh qo‟mondon) –
qadimgi Afina davlatida oliy organ – “Beshyuzlar kengashi” raxhbari va Afina
davlati harbiy boshlig‟i. Makedoniya va Salavkiylar davlatida harbiy qo‟shin, flot va
mudofaa qo‟mondoni.
SULTON – hukmdor, podshoh. Musulmon hukmdorlarining unvoni. VIII asr
oxirida Bog‟dod xalifasi Xorun ar-Rashid saroyida davlatning barcha ishlarini
boshqaruvchi bo‟lgan ishonchli do‟sti Qozim ibn Yahyoni unga bo‟lgan katta xurmat
va ishonch belgisi sifatida “sulton” degan yangi unvon bilan mukofotlaydi. X asrdan
boshlab islom mamlakatlarida hukmdor sulton deb atala boshlangan. XI asrda
saljuqiylardan boshlab sulton unvoni mustaqil sulola hukmdorlariga berilgan. Bu
unvonni birinchi bo‟lib, 1051-yili saljuqiylardan To‟g‟rulbek xalifa Qoyimdan olgan.