1-bob. Qadimgi Madaniyatning asosiy omili

URXUN-YENISEY YOZUVLARI – qadimgi turk runik yozuvlari. Tosh,
metall, yog‟och va boshqa buyumlarga o‟yib bitilgan qadimgi turkiy yozuvlar. Bu
yozuvlar V-VIII asrlarga (ba‟zi manbalarda VIII-X asrlarga) mansub deb
hisoblaniladi. Dastlab Urxun va Yenisey daryolari havzasidan topilganligi sababli shu
nom bilan yuritiladi. Tashqi ko‟rinishidan got (qadimgi german) yozuviga o‟xshash
bo‟lganligi uchun runik yozuv deb ham ataladi.

42

Urxun-Yenisey yozuvlarining turkiy xalqlarga mansub ekanligini birinchi marta
fransuz olimi J.P. Abel Remyuza (1820), so‟ngra rus olimi N.M. Yadrinsev (1889)
isbotlagan edilar.
Urxun-Yenisey yozuvlarining kelib chiqishi haqida mutaxassislar o‟rtasida tan
olingan yagona fikr yo‟q. Bu haqdagi nisbatan keng tarqalgan mulohazalarga
qaraganda mazkur yozuv o‟zining kelib chiqishiga ko‟ra sug‟d va pahlaviy yozuvlari
orqali oromiy yozuviga borib taqaladi. Urxun-Enisey yozuvlarining paydo bo‟lishi
joyi va vaqti ham hozircha uzil-kesil hal qilingan masala emas.
USTRUSHONA – Sug‟diyonaning sharqiy tomonida joylashgan ilk o‟rta
asrlardagi tarixiy viloyat. Ushbu viloyatning g‟arbiy qismini O‟zbekistonning Jizzax
va Sirdaryo viloyatlari tashkil etadi. Uning sharqiy qismi esa Tojikistonning Xo‟jand
viloyati hududiga to‟g‟ri keladi. Ilk o‟rta asrlarda Ustrushona viloyati 18 ta tuman
(rustak)dan tashkil topgan bo‟lib, ular tepasida turgan hukmdorlar afshinlar deb
atalgan. Birinchi bor Ustrushona nomi ilk o‟rta asr Xitoy manbalarida uchraydi. Unda
Ustrushona IV-V asrlardayoq mustaqil hokimlik sifatida tilga olinadi. Arab
geograflarining xabarlariga qaraganda, Ustrushonaning bosh shahri Bunjikat (hozirgi
Shahriston) bo‟lgan. Ustrushona dastlab eftaliylar, so‟ngra VI asrning ikkinchi
yarmidan Turk hoqonligi tasarrufiga kiritilgan.
USHR – musulmon mamlakatlarida idora ishlari uchun daromadning 1/10
hajnida natura shaklida undirilgan soliq. Ushr solig‟i har yili dehqonchilik,
chorvachilik, baliqchilik mahsulotlari va boshqalardan olingan.