Мажбуриятлар усули Мажбуриятлар усулига мувофиқ, жорий вақтинча фарқларнинг кутилаётган солиқ самараси балансда, ўзида келгуси солиқларнинг узоқ муддатли тўловини ифодалайдиган ёки "Муддати узайтирилган солиқлар" моддаси бўйича мажбурият сифатида, ёки "Муддати узайтирилган харажатлар - солиқлар" моддаси бўйича активлар сифатида акс эттирилади. Муддати узайтирилган солиқлар қолдиғи даромад (фойда) солиғи ставкасининг ўзгаришига мос равишда тузатиш қилинади.
Ушбу усул Молиявий ҳисоб-2 курсида батафсилроқ кўриб чиқилган. БХХА ушбу усулни афзалроқ деб ҳисоблайди.
Мажбуриятлар усули бўйича солиқларни тўлаш тартиби:
1.Жорий солиқ мажбурияти ҳисобланади, чунки жорий йилда бюджетга тўланадиган солиқ суммаси мажбурий ҳисобланади ва амалдаги қонунчиликка мувофиқ ҳисобланиши лозим.
Балансда ушбу ҳисобот даврида, келгусидаги солиқ ставкаларини ҳисобга олган ҳолда, агарулар маълум бўлса, муддати узайтирилган солиқ ёки муддати узайтирилган мажбурият аксэттирилиши лозим.
Агар олдинги йиллардаги ҳисоб-китоб кўрсаткичлари ўзгарган бўлса, ушбу счётлар бўйича керакли бўлган тузатишлар аниқланади.
Ушбу даврда фойда солиғи харажати тариқасида акс эттирилиши лозим бўлган сумма аниқланади.
Шундай қилиб. мажбуриятлар усулига асосан, ҳисобот даври солиқларини тўлаш харажатлари ўз ичига қуйидагиларни олади:
а) ҳисобланган тўланадиган солиқларни;
б) жорий даврда пайдо бўладиган ёки ҳисобдан чиқариладиган вақтинча фарқларга мувофиқ тўланадиган ёки бўнак тариқасида тўланган деб ҳисобланадиган солиқлар суммасини;
в) даромад (фойда) солиғи ставкаларининг ўзгаришини акс эттириш учун зарур бўлган балансда "Муддати узайтирилган солиқлар" моддаси бўйича тузатишларни.
Даромад солиғи ёхуд муддати узайтиршган усули ёхуд мажбуриятлар усули билан аниқлаш лозим.
Даромад (фойда) солиғини молиявий ҳисоботларда қуйидагича акс эттириш лозим:
жорий вақтда тўланиши лозим бўлган даромад(фойда) солиқларини мажбуриятлар деб таснифлаш керак;
келгусида тўланиши кутилаётган ёки улар бўйича келгусида солиқ имтиёзи берилиши мумкин бўлган муддати узайтирилган солиқлар акционерлик капиталга киритилмайди ва балансда активлар ёки мажбуриятлар моддалари бўйича акс эттирилади.
Аммо муддати узайтирилган солиқларни баҳолашда солиқ ставкаларига ва/ёки бошқа солиқка оид қонунчиликка киритилган ўзгаришларни назарда тутиш лозим. Муддати узайтирилган солиқлар, ушбу солиқларни муддати узайтирилгунга қадар амалда бўлган солиқлар ставкасига ва бошқа солиқ қонунчилигига оид йурикномалар ва қоидалар бўйича маълумотларга асосланиши лозим.
5. Иқтисодий фаолиятдан зарар кўрганда фойда солиғи ҳисобининг тартиби. Тадбиркорлик фаолиятидан курилган зарарни келгуси даврлар даромад (фойда) и ҳисобига қоплаш учун, уни маълум муддатга кўчиришга йўл қўяди. Йўл қўйилган зарар солиқ тўловининг камайиши ҳисобига зарарнинг қайта ҳисобланиши натижасида потенциал иқтисод қилишни таъминлайди. Зарар ҳисоб-китобига бундай тежаш киритиладиган ҳисобот даври ўзгариб туриши мумкин.
Зарар билан боғлиқ бўлган, ҳисобланган солиқ суммасининг потенциал камайиши. зарар курилган ҳисобот даври фойдасининг ҳисоб-китобига қуйидаги холларда киритилиши мумкин:
келгусида солиқка тортиладиган даромад (фойда) бу зарарни қоплаш учун етарли бўлиши тўғрисида тўлиқ етарли ишонч мавжуд бўлганда;
Солиқ йўқотишлари келгуси давр солиқларининг қисқариши билан ҳисобланган холларда. солиқ имтиёзлари жорий ҳисобот даврида аниқланади, бироқ фақат кейинги даврда фойдаланилади. Бошқа тенг шароитларда. муддати узайтирилган солиқ имтиёзига эга бўлган фирма, бундай имкониягдан махрум бўлган фирмадан анча кулай шароитда бўлади.
Бу моддани актив сифатида тушунтиришнинг бошқа макбул бўлган варианти бўлиб, имтиёзни тан олишни фирма солиқ имтиёзидан фойдаланиш учун етарли фойда олмагунча муддатини узайтириш ҳисобланади. Агар қоплаш тўланиши лозим бўлган солиқнинг камайиши сифатида акс эттирилиши мумкин бўлса, бу ҳолда имтиёз ундан фойдаланиладиган давр ҳисоботига киритилади, лекин у вужудга келган олдинги давр кўрсаткичларининг тузатиши сифатида акс эттирилади. Бундай ёндашув, қоплаш манбаи бўлиб, вужудга келиши бу қоплашдан фойдаланиш имконини берувчи келгуси фойда эмас, балким солиқ тўловларининг қисқариши иштирок этади деган фаразга мос келади.
Солиқ имтиёзи ҳисоботда фақат у келгуси ҳисобот даврларига кўчирилганда акс эттирилади. Солиқ чегирмасини келгуси ҳисобот даврларига олиб бориш билан вужудга келган солиқни қоплаш суммаси, у вужудга келган йилнинг молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботига эмас. у ишлатилган йилнинг ҳисоботига киритилиши лозим, деб таъкидланади. Қоплаш олдинги ҳисобот даврининг фойдаси ёки зарарининг тузатишси сифатида изоҳланкши мумкин. Солиқ чегирмаси солиқларни ҳисобот даврлари орасида тақсимланиши сабабли вужудга келган зарар деб қаралиши керак.
6. Фойда солиғини ёритилиши. Қуйидаги умумий моддалар алоҳида ёритилиши лозим:
а) зарар кўрилган ҳисобот даврига киритилган ҳисобланган солиқ суммасининг потенциал камайиши;
б) зарарнинг қайта ҳисобланиш (зачёт) и натижаси сифатида жорий ҳисобот даврининг соф фойда ҳисоб-китобига киритилган, ҳисобланган солиқнинг потенциал камайиши;
в) зарарни келгусида қоплаш учун ҳар қандай даврнинг соф фойдаси ҳисоб-китобига киритилмаган мос келувчи солиқ самараси суммаси.
Солиқ тежалишининг қуйидаги моддалари ёритилиш керак:
а) одатий фаолиятдан олинадиган фойдага тегишли солиқни тўлаш бўйича харажатлар;
б) фавқулодда моддалар, муҳим хатолар ва ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришларга тегишли солиқларни тўлаш бўйича харажатлар;
в) солиқларни тўлаш харажатлари ва бухгалтерия даромад (фойда) си орасидаги нисбатнинг изоҳи, агар у ҳисобот бераётган корхона давлатида амал қилаётган солиқ ставкалари билан изоҳланмаса.
