1-боб. Бухгалтерия ҳисобининг концепциялари ва тамойиллари

Вақтинча фарқлар.
Солиқка тортиладиган ва бухгалтерия даромади (фойдаси) орасида вужудга келадиган фарқнинг бошқа сабаби бўлиб, иккала суммани аниқлашда киритилган маълум моддалар турли ҳисобот даври ҳисоб-китобларига киритилишдир. Масалан, ҳисоб сиёсати маълум даромад (фойда) лар товар ва хизматлар берилган даврда бухгалтерия даромадига киритилишини белгилаши мумкин, бироқ солиқ солиш қоидалари уларни пул маблағлар олинган даврда даромад (фойда) га киритилишини талаб қилиши ёки бунга руҳсат бериши мумкик. Бухгалтерия ва солиқка тортиладиган даромад (фойда) ларга киритилган бу даромад(фойда) ларнинг умумий суммаси бир хил бўлади, лекин ҳисобот даврлари ҳар хил бўлади.
Бошқа мисол бўлиб, бухгалтерия даромад (фойда) ини аниқлашда қўлланиладиган усулдан фарқ қилувчи, солиқка тортиладиган даромад (фойда) ни аниқлашда қўлланиладиган амортизация усули хизмат қилиши мумкин. Бундай фарқлар вақтинча фарқлар деб аталади.
Масалан, дастлабки қиймати 90 000 сўм, хизмат муддати 5 йил бўлган асосий воситага корхона амортизацияни йиллар йиғиндиси усулида ҳисоблайди, Солиқ Кодексида ушбу ускуна бўйича тўғри чизили усулни ҳисоблаш белгиланган. Қуйидаги жадвалда, йиллар ва бутун хизмат қилиш муддати бўйича ҳисоб фойдаси ва солиқка тортиладиган фойда орасидаги фарқ келтирилган.

Йил	Йил учун ҳисобланган амортизация		Фарқ
	Ҳисоб сиёсати бўйича	Солиқ Содекси бўйича
1	30000	18000	+12000
2	24000	18000	+6000
3	18000	18000
4	12000	18000	-6000
5	6000	18000	-12000
6	90000	900000	-

Жадвалидан аниқ кўриниб турибтики, амортизация суммасини харажатларга ўтказиш вақтидагина фарқ вужудга келади, бунда биринчи йишларда ушбу фарқ ижобий, охирги йилларда эса - салбий. Асосий воситанинг умумий хизмат муддатида, қўлланиладиган усулдан катьий назар харажатга айнан бир хил сумма киритилади (амортизация базаси).
Бундай фарқлар вақтинча фарқлар деб аталади.
Вақтинча фарқлар - бу даромад ва харажатларнинг айрим моддалари солиқка тортиладиган даромад (фойда) га киритиладиган ҳисобот даври учун улар бухгалтерия даромад (фойда) га киритиладиган ҳисобот даври билан мос келмаслигидан вужудга келадиган, солиқка тортиладиган ва бухгалтерия даромад (фойда) лари орасидаги фарқлардир. Вақтинча фарқлар бир ёки бир неча кейинги даврларда ҳисобдан чиқарилади.

4. 
   Вақтинчалик фарқлар пайдо бўладиган вазиятлар.
   

"Бухгатиёрия ҳисоби тамойиллари" ўқув қўлланмасида (Б.Нидлс, X, Андерсен. Д.Колдуэл. Бухгалтерия ҳисоби тамойиллари. Москва., Молия ва статистика., 1999 йил, 294 бет) вақтинча фарқлар вужудга келишга сабаб бўлган айрим вазиятлар келтирилган. Вақткнча фарқларни вужудга келиши ёки бекор қилиниши бир неча ҳисобот даврларда содир этилиши мумкин. Ушбу вақтинча фарқларнинг суммаси ва турлари тўғрисидаги маълумот кўп холатларда молиявий ҳисоботдан фойдаланувчилар учун фойдали бўлиши мумкин.