1-bob. Akademik litseylarda Axborot texnologiyalari fanining o‘qitilish holati 6

Axborot texnologiyalari fanini o‘qitishda qo‘llaniladigan metodlar

Endi ta‘lim berishning metodlari bilan tanishib chiqaylik. Har bir fanda o‘qitish metodlari muhim o‘rin tutib, Axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodlari haqida fikr yuritamiz.
Pedagogikadan ma‘lumki:
Metod – ta‘lim oluvchi va ta‘lim beruvchilarning muayyan maqsadga qaratilgan, birgalikdagi faoliyatini tashkil etishning tartibga solingan usullar yig‘indisi.
Usul- ta‘lim oluvchi va ta‘lim beruvchining birgalikdagi faoliyatini tashkil etadi.

11
Axborot texnologiyalari ta‘limining metodlari axborot texnologiyalari ta‘limining maqsadlariga erishish bo‘yicha o‘qituvchi va o‘quvchining birgalikdagi ish faoliyatini tashkil qilishning quyidagi belgilari bo‘yicha guruhlarga bo‘linadi. (1-rasm)


Zamonaviy pedogogik va
axborot texnologiyalariga asoslangan

1-rasm

Axborot texnologiyalari fanini o‘qitish metodlari

1. 
   An‘anaviy metodlar. Umumiy belgi sifatida bilim manbai olinadi. Bu o‘qitish metodidan foydalangan dan qanday bo‘lmasin belgilagan vaqt ichida kerakli mazmunni yetkazib berishga qaratilgan metoddir.
   
2. 
   Noananaviy metodlar. Hozirgi kunda akademik Yu.K.Babanskiy tavsiya etgan tasniflash keng tarqalgandir. Unda o‘qitish metodlarining uchta katta guruhi alohida ajratilgan:
   

• 
  o‘quv – bilish faoliyatini tashkil etish va amalga oshirishi metodlari;
  
• 
  o‘quv – bilish faoliyatini nazorat va o‘z-o‘zini nazorat qilish metodlari;
  
• 
  o‘quv – bilish faoliyatini rag‘batlantirish va motivasiya metodlari.
  

Ushbu metodlar darslarni tashkil etishning noan‘anaviy metodlaridan foydalanish dars samaradorligini oshirib o‘quvchilarning bilish, uz o‘zini nazorat qilish hamda fanga bo‘lgan qiziqishlarni ortirib borishga qaratilgan metodlardir.

3. 
   Interaktiv metodlarni ta‘lim jarayoniga tadbiq etishning asosiy shartlari – ta‘lim jarayonini aniq belgilangan maqsadga yo‘naltirish, o‘qituvchi va talaba o‘rtasida o‘zaro muntazam aloqani o‘rnatish, o‘qitishni yangi pedagogik texnologiyalarning falsafiy asosi sifatida e‘tirof etilgan talabaning xatti-harakatlari hamda ularning mazmuniga tayangan xolda tashkil etish kabilar sanaladi.
   

Interaktiv metodlarning asosiy mezonlari – o‘quvchilarning o‘quv-bilish faoliyatini boshqarish, o‘quv jarayonini oldindan loyixalash, rejalashtirish, ta‘lim jarayonida invariant testlardan foydalanish kabilardan iborat.
Ta‘lim jarayonida o‘quvchi shaxsi, shaxsning sifat tizimi, o‘qish jarayonida bilim olish, malaka va ko‘nikma xosil qilish, innovasion faoliyat tizimi va pedagogikaning innovasion faoliyatini qamrab olgan. Xozirgi zamon texnologiyalari tavsifi berilgan.
Ushbu har ikki xujjat ham o‘zining mazmuni va mohiyatiga ko‘ra ta‘lim jarayoniga yangi texnologiyalarni faol olib kirishda respublika pedagoglari uchun muhum yo‘l-yo‘riq bo‘ldi. [8]
Akademik litsey o‘quvchilarini mutaxassislikka yo‘naltirishda ularning shaxsiy, irodaviy xamda xissiy sifatlarini inobatga olish bilan birga salomatlik darajasini o‘rganish muxum axamiyat kasb etadi. O‘quvchilarning salomatligi xaqida muayyan ma‘lumotlarga ega bo‘lmasdan turib, uni ta‘limda interfaol metodlardan foydalanish buyicha pedagogik faoliyatni tashkil etish ijobiy natijasi ta‘minlanmaydigan jarayondir.
Akademik liseylarda axborot texnologiyalari fanini o‘qitishda yangi pedagogik texnologiyalari o‘qituvchilarining o‘quvchilarni o‘qitish jarayonida qo‘llab ish olib borish uchun mo‘ljallangan.
Akademik liseylarda olib borilgan tajriba-sinov darslarida o‘qitishning quyidagi interfaol usullaridan foydalanildi.

• 
  aqliy hujum;
  
• 
  kichik guruhlarga ajratilib amaliy ish bajarish;
  
• 
  pinbord (inglizcha pin -mustakamlash, boord-doska);
  
• 
  rolli o‘yin;
  
• 
  induvidual amaliy ish bajarish;
  
• 
  kichik guruhlarda bahs-munozara;
  
• 
  tadbirkor ishbilarmonlik o‘yini;
  
• 
  kichik guruhlarga ajratilib boshqalarni o‘qitish;
  
• 
  tadqiqot usuli, blis so‘rov, rez‘yume, labirint, fsmu va hokazo.
  

Bunday interfaol usullarda darsni tashkil etishda bevosita multimedia vositasi sifatida elektron o‘quv-metodik qo‘llanma yaratilib, undan dars jarayonida foydalanildi. Yaratilgan multimedia vositasidan nafaqat axborot texnologiyalari fanini o‘rganuvchilar, balki kompyuterda ishlashni o‘rganuvchi ixtiyoriy foydalanuvchilar ham o‘z bilimlarini oshirishda foydalanishi mumkin.
Malakaviy ishda uning doirasida tajriba ishlarini olib borishda pedagogika amaliyotida o‘quvchilarni ta‘limda yangi pedagogik texnologiyalaridan foydalanish borasida qo‘llanilib kelinayotgan bir necha metodlardan samarali foydalanildi.
Bugungi kunda bunday metodlardan ―Fikriy hujum‖, ―Yalpi fikriy hujum‖,
―Fikrlarning shiddatli hujumi‖, ―6x6x6‖, ―Aqliy hujum‖, ―Qarorlar shajarasi‖,
―Klaster‖, ―Qaror qabul qilish‖, ―Qora quti‖, ―Beshinchisi ortiqcha‖ kabi metodlari haqida aniq va amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan mulohazalar mavjud.
Biz quyida ta‘lim amaliyotida foydalanilayotgan interfaol metodlardan ayrimlarining mohiyati va ulardan foydalanish haqida fikr yuritamiz.
―Fikriy hujum‖ metodi. Mazkur metod o‘quvchilarning mashg‘ulotlari jarayonidagi faolliklarini ta‘minlash, ularni erkin fikr yuritishga ragbatlantirish hamda bir xil fikrlash inersiyasidan ozod etish, muayyan mavzu yuzasidan rang- barang g‘oyalarni to‘plash, shuningdek, ijodiy vazifalarni xal etish, yechish jarayonining dastlabki bosqichida paydo bulgan fikrlarni yengishga o‘rgatish uchun xizmat qiladi. ―Fikriy hujum‖ metodi ushbu metoddan foydalanish chog‘ida o‘quvchilar soni 15 nafardan oshganligi maqsadga muvofiqdir. Mazkur metodga asoslangan mashg‘ulot bir soatga qadar tashkil etilishi mumkin.
―Yalpi fikriy hujum‖ metodi. Ushbu metod J.Donald tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, uni bir necha o‘n (20-60) nafar o‘quvchilardan iborat guruhlarda qo‘llash mumkin.
Metod o‘quvchilar tomonidan yangi g‘oyalarning o‘rtaga tashlanishi uchun sharoit yaratib berishga xizmat qiladi. Har biri 5 yoki 6 nafar o‘quvchilarni o‘z ichiga olgan guruhlarga 15 daqiqa ichida ijobiy xal etilishi lozim bo‘lgan turli xil topshiriq yoki ijodiy vazifalar beriladi. Topshiriq va ijodiy vazifalar belgilangan vaqt ichida ijobiy xal etilgach, bu haqida guruh a‘zolaridan biri axborot beradi.
Guruh tomonidan berilgan axborot (ijodiy vazifaning yechimi) talaba va boshqa guruhlar a‘zolari tomonidan muxokama qilinadi va unga baho beriladi. Mashg‘ulot yakunida berilgan topshiriq yoki ijodiy vazifalarning yechimlari orasida eng yaxshi va o‘ziga xos deb topilgan javoblarni e‘lon qiladi. Mashg‘ulot jarayonida guruh a‘zolarining faoliyatlari ishtirokchilari darajasiga ko‘ra baholab boriladi.

2.