1. Biosfera tushunchasi. V. I. Vernadskiy ta`limoti. Biosfera chegaralari. Biosferaning kosmik roli

azotning 
aylanishi
deyiladi. 
Uglerodning aylanishi 
Uglerod atomlari tirik orgnaizmlarda molekulalar shaklida topiladi. Uglerod tuproq 
gumusining muhim tarkibiy qismi bo’lib, qaysiki o’lgan organizmlarning qoldiqlarida shakllanadi 
va u atmosferaga karbonat angidrid gazi CO 
2
shaklida chiqadi. Uglerod aylanishi qanday qilib
uglerod molekulalari tirik va notirik dunyo o’rtasida harakatlanishini tasvirlabberadi. Uglerod 
tsikli produtsentlarning fotosintez davomida havodan CO 
2 
ni olishidan boshlanadi. Produtsentlar
energiyaga boy bo’lgan glyukoza molekulalarini hosil qilish uchun CO 
2
gazi, suv va quyosh 
nurlaridan foydalanadi. Energiya nafas olish davomida bu molekulalardan kimyoviy jarayonlar 
orqali chiqariladi, ya’ni hujayrani energiya bilan ta’minlashga yordam beradi. Nafas olishda 
kislorod olinadi va CO 
2 
gazi chiqariladi.Fotosintez jarayonida SO 
2 
gazidan foydalaniladi va 
kislorod ajratiladi. Bu ikki jarayon Yer yuzida uglerodning aylanishiga yordam beradi.
1 
1
Peter Rillero, Dinah Zike Ecology, 2005 ( 44- 49- betlar) 
The Cycles of Matter 
Imagine an aquarium containing water, fish, snails, plants, algae, and bacteria. The tank is sealed 
so that only light can enter. Food, water, and air cannot be added.Will the organisms in this 
environment survive? Through photosynthesis, plants and algae produce their own food. They also 
supply oxygen to the tank. Fish and snails take in oxygen and eat plants and algae. Wastes from 
fish and snails fertilize plants and algae. Organisms that die are decomposed by the bacteria. The 
organisms in this closed environment can survive because the materials are recycled. A constant 
supply of light energy is the only requirement. Earth’s biosphere also contains a fixed amount of 
water, carbon, nitrogen, oxygen, and other materials required for life. These materials cycle 
through the environment and are reused by different organisms. 

---