1. Biologiya oqitish metodikas fanining pedagogik fanlar qatoriga kirishini mohiyatan izohlab bering

Ta’limni tashkil etish va rivojlantirish tamoyillari hamda o‘qitish tamoyillari o‘rtasidagi uzviylik

№	Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari (saylanma)	Uzluksiz ta’limni tashkil etish va rivojlantirish tamoyillari	O‘qitish tamoyillari
1 2 3 4 5	Ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi. Ta’limning uzluksizligi va izchilligi. Ta’lim tizimining dunyoviy xarakterdaligi. Ta’lim dasturini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv. Bilimli bo‘lishni va iste’dodni rag‘batlantirish.	Ta’limning demokratlashuvi, ta’limning insonparvarlashuvi, ta’limning ustuvorligi, ta’limning ijtimoiylashuvi, milliy yo‘naltirilganligi, ta’lim va tarbiyaning uzviy bog‘liqligi, iqtidorli yoshlarni aniqlash, ularga ta’limning eng yuqori darajasida, izchil ravishda fundamental va maxsus bilim olishlari uchun shart-sharoitlar yaratish.	Ta’lim jarayonini demokratlashtirish va insonparvarlashtirish, ilmiylik, sistemalilik, fundamentallik, ko‘rgazmalilik, samaradorlik, tushunarlilik, onglilik, mustaqillik, nazariya bilan amaliyotning birligi, mantiqiy ketma-ketlik, uzviylik, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning uslubiy tamoyili, ta’limni differensialashtirish va individuallashtirish, individual va guruhlarda o‘qitishni uyg‘unlashtirish, o‘qitish maqsadi, mazmuni, vositalari va shakllarining ijtimoiy muhitga bog‘liqligi, o‘qitish maqsadi, vositalari va natijalar birligi, baholash va o‘z-o‘zini baholash tamoyili

Agar o‘qitish tamoyillari o‘qituvchi va tahsil oluvchilarning hamkorlikda o‘qitish maqsadlariga erishish yo‘nalishini belgilasa, o‘qitish qonunlari pedagogik jarayonning xarakterini o‘zida aks ettiradi.

Barcha jabhalarda qonunlarning maqsadi va istiqboldagi ko‘zlangan natijasi bo‘lgani kabi o‘qitish qonunlari ham uslubiyat fanining mantiqiy tarkibiy qismi sanalib, pedagogik jarayonning obyektiv, tashqi, ichki, muayyan va nisbiy bog‘lanishlarini aks ettirib, ta’lim-tarbiya jarayonining mazmuni, usullari, vositalari va shakllarining uzviyligini, mazkur jarayonning ilmiy asosda tashkil etilishi va boshqarilishi, olinajak natijalar va samaradorlikni orttirish yo‘llarini belgilaydi.
64.65.Uzluksiz talim tizimi oldidagi davlat buyurtmalarini aniqlang?
Uzluksiz talim tizimi oldidagi ijtimoiy buyurtmalarni aniqlang?Uzluksiz ta’lim tizimi oldidagi davlat buyurtmalari quyidagilardan iborat:
- ta’lim oluvchilarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning va ma’rifiy ishlarning samarali shakllari va usullarini ishlab chiqish hamda joriy etish;
- o‘qishni, mustaqil bilim olishni individuallashtirish hamda distansion ta’lim tizimi texnologiyasi va vositalarini ishlab chiqish hamda o‘zlashtirish;
- yangi pedagogik va axborot texnologiyalari, tayyorgarlikning modul tizimidan foydalangan holda talabalarni o‘qitishni jadallashtirish;
- xalqning boy ma’naviy va intellektual merosi, umumbashariy qadriyatlar asosda ta’limning insonparvarlik yo‘nalishini ta’minlash.
Uzluksiz ta’lim tizimi oldidagi ijtimoiy buyurtmalarga quyidagilarni keltirish mumkin:
Milliy mustaqillik tamoyillari va xalqning boy intellektual merosi hamda umumbashariy qadriyatlar ustuvorligi asosida ta’limning barcha darajalari va bo‘g‘inlarida ta’lim oluvchilarning ma’naviy, axloqiy fazilatlarini rivojlantirish;
Ta’lim berishning barcha darajalarida ta’lim oluvchilarni huquqiy, iqtisodiy, ekologik va sanitariya-gigienik ta’limi hamda tarbiyasini takomillashtirish;
O‘quvchi-yoshlar ongi va qalbiga milliy istiqlol mafkurasini singdirish, ta’lim muassasalarida mafkuraviy tarbiyani bugungi kun darajasiga ko‘tarish;
Pedagog kadrlarning mafkura borasidagi bilimlarini chuqurlashtirish va boshqalar.
Davlat va ijtimoiy buyurtmalar asosida biologik ta’lim mazmuni belgilanadi, ta’lim mazmunining yangilanishi o‘qitish vositalari, usullari, shakllarining yangilanishini talab etadi.
66.Biologik talimning yaxlitliligini isbotlang
67. Pedagogik jarayon birligi va yaxlitligi qonunining mohiyati nimada?Pedagogik jarayon birligi va yaxlitligi qonuni. Pedagogik jarayonning
yaxlit va tarkibiy qismlari o'rtasidagi uzviy bog'lanishlarni, shuningdek, ta'lim jarayonining mazmuni, vositalari, metodlari, shakllari, o'qituvchi va o'quvchi
faoliyatining o'qitish maqsadlari bilan uyg'un ravishda bog'liqligini ta'minlaydi.
Yuqoridagi fikrlar hisobga olingan holda o'qitish jarayoni davlat va
ijtimoiy buyurtmalarga muvofiq maqsadlarni, ta'lim mazmuni, pedagogik
muloqot vositalari (o'qitish vositalari, usullari va shakllari), o'qituvchi va
o'quvchilar faoliyati shakllari, o'quv-bilish jarayonini tashkil etish va nazorat qilishni o'z ichiga oladi.
68.Oqitishda nazariya va amaliyotning birligi hamda uzviy bogliqligi nimada?
O'qitishda nazariya va amaliyotning birligi va uzviy bog'liqligi qonuni.
Tahsil oluvchilarning o'qitish jarayonida bilimlar, tushunchalar, g'oyalar,
76nazariyalarni ongli va mustahkam o'zlashtirishiga erishish, ularni amaliyotda qo'llash ko'nikmalarini shakllantirishga asoslanadi. Ushbu qonuniyat fan,
texnika, ishlab chiqarish va amaliy tajribalarning o'quv jarayoni bilan
integratsiyasini, uyg'unligini amalga oshirishga imkon beradi. Mazkur qonun "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"ning yuksak umumiy va kasb-hunar
madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil
ravishda mo'ljalni to'g'ri ola bilish mahoratiga ega bo'lgan, istiqbol vazifalarini
ilgari surish va hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirish kabi
vazifalarni amalga oshirishni nazarda tutadi. Bu vazifalarni amalga oshirish
uchun biologiyani o'qitishda o'quv dasturidan o'rin olgan laboratoriya, amaliy mashg'ulotlar va ekskursiyalarni o'z o'rnida samarali o'tkazish,
o'quvchilarning bilish faoliyatini individual va kichik guruhlarda tashkil etish
hamda boshqarish orqali o'quvchilarning o'zlashtirgan bilimlarini amaliyotda
qo'llash, amaliy va o'quv mehnati ko'nikmalarini tarkib toptirishga e'tiborni qaratish lozim.
69.Talim-tarbiya jarayonining tahsil oluvchilarning faoliyati xarakteriga bogliqligi qonunining mohiyati nimada?
.Ta'lim-tarbiya jarayonining tahsil oluvchilarning faoliyati xarakteriga
bog'liqligi qonuni. Ta'lim-tarbiya jarayonini tashkil etish usuli va olinajak natija,
pedagogik boshqarish va tahsil oluvchilarning faolligini orttirish o'rtasidagi
uzviy bog'liqlikni aks ettiradi.
Mazkur qonun "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" talablari asosida ta'lim-tarbiya jarayoniga ilg'or pedagogik texnologiyalarni qo'llash, shu asosda
zamonaviy o'quv-uslubiy majmualarni yaratish va o'quv-tarbiya jarayonini
didaktik jihatdan ta'minlashni, o'quvchilarning qobiliyatlari va imkoniyatlariga
muvofiq ravishda ta'limga tabaqalashtirilgan yondashuvni joriy etish,o'quvchilarni o'z o'quv-bilish faoliyatining to'laqonli subyektiga aylantirishni
ko'zda tutadi. Biologiyani o'qitishda o'qituvchi o'quvchilarning bilish faoliyatini
faollashtiradigan texnologiyalar, jumladan, didaktik o'yin, muammoli, modulli ta'lim, hamkorlikda o'qitish, loyihalash va axborot texnologiyalaridan
foydalangan holda samaradorlikni oshirishga erishishi lozim.
70.Korgazmali usul va uning amaliy ahamiyatini korsating? .
70.Ko'rgazmali usuldan dars mavzusi ko'proq fiziologik, bioximik, ekologik
mazmunga ega bo'lgan paytlarda foydalaniladi. Ko'rgazmali usulda
o'quvchilar yangi o'rganadigan mavzuni ko'rgazmali qurollarni ko'rish, idrok
etish vositasida o'rganadi. Bunday metod qo'llanilganda o'qituvchilarning so'zi,
tushuntirishda yordamchi vosita vazifasini o'taydi. Ko'rgazmali usul tasviriy,
natural vositalar, tajribalar namoyishi kabi turdosh usullarni o'z ichiga oladi.
Tasviriy vositalar ko'rgazmasi mavzuni o'rganishda turli tasviriy vositalar,
o'quv jadvallari, film va o'quv filmlari, kodopozitivlar, o'quv televideniyesidan
foydalanish kabilarni o'z ichiga oladi.
Biologiya ta'limida o'quv jadvallari muhim ahamiyat kasb etadi.
Jadvallarda turli organizmlarning tabiiy rangi, ularning muhit sharoiti va
boshqa organizmlar bilan aloqalari, hayotiy jarayonlarining aks etishi
o'quvchilarda o'rganilayotgan o'simlik va hayvon haqida atroflicha tassavur
hosil bo'lishi uchun xizmat qiladi. O'quv filmlarining qisqa, to'la metrajli,
shuningdek kino halqalar kabi xillari bo'ladi. Kinofilmlar darsda 5, 10, 20
daqiqa davom etishi hisobga olinsa, kinodan o'quv jarayonida foydalanish
katta ahamiyatga ega bo'ladi.
O'qituvchi darsda o'quv filmdan foydalanishda quyidagilarga e'tibor
beradi:
1. O'quv filmining darsdagi o'rnini belgilaydi.
2. O'quv filmi mazmuni bilan avval o'zi tanishib chiqadi. Diktor matnini
o'rganadi, filmga o'quvchilar e'tibor berishi lozim bo'lgan eng asosiy lavhalar
belgilanadi.
3. O'quv filmi mazmuniga bog'langan savollar tuziladi. Savollarni film
boshlanishidan avval o'quvchilarga yozdirib, bu savollarga filmdan javob
topish topshiriladi.
4. O'quv filmi namoyishidan so'ng savollarga javoblar olinadi qisqa
xulosalar chiqariladi.
Natural ko'rgazmali qurollarga tirik o'simliklar, hayvonlar, ularning
gerbariy va kolleksiyalari, ayrim organlarning ho'l yoki urug' saqlanayotgan
preparatlari kabilar kiradi.
Natural ko'rgazmali qurollar o'quvchilarning organizmlar haqidagi
bilimlarini boyitadi. Ular o'rganilishi lozim bo'lgan organizmlarning rangi,
shakli, o'lchamlari, xatti-harakatlarini ko'rib, puxta bilim olishadi.
Natural ko'rgazmali qurollardan ko'proq laboratoriya mashg'ulotlarida
foydalanish yaxshi natija beradi, biroq ko'rgazmali usulda ham o'quvchilar
natural vositalarni ko'rish orqali dars mavzusini yaxshi idrok etishadi.
Natural ko'rgazmali qurollardan foydalanishda o'qituvchi quyidagilarga
amal qiladi.
1. Natural ko'rgazmali qurollarning darsdagi o'rnini belgilaydi.82
Ko'rgazmali qurollardan o'quvchilar nimalarni ko'rishi lozimligini aniqlaydi.
2. Ko'rgazmali qurollar qanday qo'shimcha vositalar (lupa, mikroskop,
jadvallar, rasmlar, darslikdagi topshiriqlar) yordamida o'rganish kerakligini
hisobga oladi.
3. Natural vositalar tuzilishida ularning yashash joyiga moslanishi
belgilarini topishga harakat qilinadi.
4. Tirik hayvonlarni o'lchalmlariga bog'liq holda namoyish etish yo'llarini aniqlash kabilarga e'tibor berish lozim. Tajribalar ko'proq fiziologik
mazmundagi darslarda foydalaniladi.
Botanikadan ildizning tuproqdagi suvni shimib olishi, bargda yorug'likda
karbonat angidrid yutib kislorod chiqishi, organik modda hosil bo'lishi,
zoologiyadan gidra, yomg'ir chuvalchangining ta'sirlanishi, odam va uning
salomatligi fanida baqa ustida, so'lak va oshqozon osti bezining oziq, mahsulotlar ta'siri ostida o'zgarishlari ustidagi tajribalar, umumiy
biologiyadan hujayradagi plazmoliz va deplazmoliz, organizmlarning tashqi
ta'sirlar vositasida o'zgaruvchanligi kabilar o'quvchilarni puxta bilim
olishlariga xizmat qiladi.
Ko'rgazlmali usul qo'llanilganda o'quvchilar o'quv materiallarini eshitish
va eng muhimi, sezgilari orqali o'rganganligi sababli bunday darslar qiziqarli
o'tishi bilan puxta bo'ladi.
Tasviriy vositalar ko'rgazmasi usuli. Ushbusul qo'llanilganda
o'quvchilar dars mazmunini o'qituvchi namoyish etadigan turli tasviriy vositalarni ko'rish, ularni idrok etish orqali o'rganishadi, Tasviriy vositalar...

71.Tasviriy vositalarining zamonaviy talim jarayonidagi intensivlilik xususiyatlarini korsating?

Tasviriy vositalar ko'rgazmasi usuli. Ushbu usul qo'llanilganda
o'quvchilar dars mazmunini o'qituvchi namoyish etadigan turli tasviriy
vositalarni ko'rish, ularni idrok etish orqali o'rganishadi. Tasviriy vositalar turli
biologik obyektlar, hodisalarni o'quv jadvali, o'quv diafilmlari, filmlar shaklidagi
jihozlarni o'z ichiga oladi. Undan tashqari, tasviriy vositalarga modellar,
maketlar, olimlarning portretlari, tayanch belgilar, aplikatsiya materiallar ham
kiradi.
Xullas, tasviriy vositalar ta'limda o'rganiladigan tirik organizmlar,
ularning yashash muhitiga mos ravishda tashqi tuzilishi, ichki tuzilish belgilari,
hayotiy jarayonlarini turli o'quv jadvallar, rasmlar, filmlar kabilarni qamrab
oladi. Tasviriy vositalar ichida o'qituvchilar muntazzaz foydalanadigan
material o'quv jadvallaridir.
Ta'limda o'quv jadvallaridan foydalanishning o'rni, roli beqiyosdir. Avvalo
o'quv jadvallardan foydalanish didaktikaning ta'limning ko'rgazmali bo'lishi
kerakligi haqidagi talabini bajaradi. Biroq biologiya ta'limida qo'llaniladigan
tasviriy vositalar faqat darsning ko'rgazmalilik talabini bajarishga xizmat
qiladi, deyish noto'g'ri bo'lur edi. Chunki, birinchidan, obyektlarning tasvirlari
faqatgina o'quvchiga shu organizmlar haqidagina tasavvur bermaydi. U
o'quvchilarning mavjud mavzularda ilm olishlari, tarbiyalanishlari,
rivojlanishlariga ham ta'sir ko'rsatadi. Biologiya ta'limida muntazam
foydalanib kelinadigan o'quv jadvallar haqida to'xtalamiz.
O'quv jadvallari fabrikada tayyorlangan, yasama bo'lishi mumkin.
Albatta ta'limda fabrikada tayyorlangan o'quv jadvallar g'oyat muhim axborot
vositasi hisoblanadi. Biologiya ta'limida ko'rgazmali usulning bu xilidan
83foydalanish odatda dars morfologik, ekologik, fiziologik, sistematik mezonga
ega bo'lgan paytlarda qo'llaniladi.
O'quv jadvallari didaktik yo'nalishi bo'yicha 3 xilga bo'linadi. Birinchi
guruh jadvallar o'quvchilarga o'simlik va hayvonlarning tashqi va ichki tuzilishi
xususiyatlarini o'rgatishga xizmat qilsa, ikkinchi guruh asosiy biologik
qonuniyatlar, tushunchalar, nazariyalarni o'rganishga, uchinchi guruh esa
ekologik yo'nalishdagi masalalarni o'rganishga xizmat qiladi.
O'quv jadvallaridan yangi mavzuni o'rganish, mustahkamlash va
o'quvchilarning bilim va masalalarini aniqlash, baholash paytlarida
foydalaniladi. Undan tashqari, ayrim biologik obyektlarning o'zini darsda
ko'rsatish imkoni bo'lmagan paytlarda o'quv jadvallari o'qituvchiga juda katta
yordamchi bo'ladi. Masalan: bizning sharoitimizda shimolda yashovchi
o'simlik va hayvonlarni ko'rsatish imkoniyati, albatta, yo'q. Shu boisdan
kurakoyoqlilar nomli o'quv jadvali darsining ko'rgazmaliligini juda boyitishi
shubhasizdir.
Keyingi paytlarda qavariq jadvaldan foydalanisham yaxshi natija
bermoqda. Qovariq jadvallar odatda rangli bo'lib, ko'proq, turli o'simlik va
hayvonlarning tashqi, ichki tuzilish xususiyatlari viniplast pletiyada ishlanadi.
O'qituvchi nashriyot tomonidan chiqaruvchi "O'zbekistonning umurtqali
hayvonlari" nomli o'quv jadvali (Т.В.Байтигам, А.С.Сухаров) 24 ta jadvalni o'z
ichiga olib, unda O'zbekistondagi baqalar, suvda va quruqlikda yashovchilar,
sudralib yuruvchilar, qushlar va sut emizuvchilarning yashash, tashqi va ichki
tuzilish xususiyatlari aks ettirilgan.
Yasama jadvallarning mazmuni o'quv materialini turli raqamlar bilan
to'ldirishga, ayrim biologik hodisalarni, organizmlarning rivojlanish
jarayonlarining asta davom etib borishini ayrim o'simlik, hayvonlarning tabiiy
kattaliklari shakllarini ko'rsatishga mo'ljallangan bo'ladi. Masalan: tuxumning
otalanib, embrion taraqqiyotining turli davrlari asta rivojlana borib, unda itbaliq
chiqishligiga bo'lgan bir necha davrlarni ketma-ket vatman qog'ozlarda aks
ettirish, ya'ni gazetalarni bir nechasini bir-biriga ulash, qog'ozlardan yo'lbars,
ayiq akula, kit kabi hayvonlarning shaklini qirqib, tabiiy kattaligiga olib kelib,
uni darsda namoyish etish yasama jadvallardan foydalanishga misol bo'ladi.
72.Ta’limda natural vositalardan foydalanishga bolgan talablarni korsating?.
.Natural korgazmali qurollarga tirik osimliklar, hayvonlar, ularning gerbariy va kolleksiyalari, ayrim organlarning hol yoki urug saqlanayotgan preparatlari kabilar kiradi.
Natural korgazmali qurollar oquvchilarning organizmlar haqidagi bilimlarini boyitadi. Ular organilishi lozim bolgan organizmlarning rangi, shakli, olchamlari, xatti-harakatlarini korib, puxta bilim olishadi.
Natural korgazmali qurollardan koproq laboratoriya mashgulotlarida foydalanish yaxshi natija beradi, biroq korgazmali usulda ham oquvchilar natural vositalarni korish orqali dars mavzusini yaxshi idrok etishadi.
Natural korgazmali qurollardan foydalanishda oqituvchi quyidagilarga amal qiladi.
Natural korgazmali qurollarning darsdagi ornini belgilaydi. Korgazmali qurollardan oquvchilar nimalarni korishi lozimligini aniqlaydi.
Korgazmali qurollar qanday qoshimcha vositalar (lupa, mikroskop, jadvallar, rasmlar, darslikdagi topshiriqlar) yordamida organish kerakligini hisobga oladi.
Natural vositalar tuzilishida ularning yashash joyiga moslanishi belgilarini topishga harakat qilinadi.
Tirik hayvonlarni olchalmlariga bogliq holda namoyish etish yollarini aniqlash kabilarga etibor berish lozim. Tajribalar koproq fiziologik mazmundagi darslarda foydalaniladi.
Botanikadan ildizning tuproqdagi suvni shimib olishi, bargda yoruglikda karbonat angidrid yutib kislorod chiqishi, organik modda hosil bolishi, zoologiyadan gidra, yomgir chuvalchangining tasirlanishi, odam va uning salomatligi fanida baqa ustida, solak va oshqozon osti bezining oziq, mahsulotlar tasiri ostida ozgarishlari ustidagi tajribalar, umumiy biologiyadan hujayradagi plazmoliz va deplazmoliz, organizmlarning tashqi tasirlar vositasida ozgaruvchanligi kabilar oquvchilarni puxta bilim olishlariga xizmat qiladi.
73.74.75.76.97.Biologiya oqitishda tarbiya xillari va ularning prgressiv konsepsiyalarni yoritib bering? Biologiya oqitishda oquvchilaga faqat bilimlarni orgatish yetarli bolmaydi. Yoshlar har tomonlama rivojlangan, tarbiyalangan bolishlari kerak. Shu boisdan oqituvchi oquv materiali mazmuni, uni organishning usullari va shakllariga boglagan holda oquvchilarni tarbiyalashi zarur.
Biologiya talimida oquvchilarning ilmiy dunyoqarashi, tafakkur qilish xususiyatlari, mehnat madaniyati, estetik tarbiyasi amalga oshirilib boriladi. Maktabda oqitiladigan har bir oquv predmeti oquvchilarga bilim, oquv konikmalari berish bilan birgalikda ularlarning dunyoqarashini tarbiyalashga ham xizmat qiladi.
Oquvchilarda tabiatdagi hodisalar qanday shakllarda namoyon bolib, hayoti qaysi qonuniyatlar asosida roy berishi individual va tarixiy rivojlanish yollari asosida tushunchalar sistemasi hosil qilish, ilmiy dunyoqarashning asosini tashkil etadi. Har qanday duyoqarashning magzini falsafiy qarash tashkil etadi. Shu boisdan biologiya oqituvchisi oquvchilarning dunyoqarashini tarbiyalashda tabiatni idrok qilishning dialektik usuliga tayanadi. Biologiyadan organiladigan har bir darsda materialni oddiydan murakkabga, pastdan yuqoriga organish dunyoqarashni tarbiyalashning asosiy yollaridan biridir. Bazi hollarda turli sistematik guruhlarga mansub bolgan osimlik va hayvonlar orgatilib, ularning boshqa sistematik guruhlar bilan boglanishlariga yetarli ahamiyat berilmaydi. Shu boisdan oquvchilarning dunyoqarashini tarbiyalashda organlar va ularning sistemalari orasidagi bogliqlik doimo tushuntirilib borilishi muhim ahamiyat kasb etadi.
Dunyoqarash tarbiyasida har bir organizmni doimo osishida, rivojlanishida ekanligini korsatib borish lozim.
Biologiya talimida hayotning molekula, hujayra, toqima, organizm, tur, biotsenoz darajalarini organish ilmiy dunyoqarashni tarbiyalashning muhim omillaridir.
Oquvchilar dunyoqarashini tarbiyalashda organizmda va muhit orasidagi munosabatlar organizmlarning tarixiy taraqqiyoti, nazariyaning amaliyot bilan boglanishlari kabi masalalar ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Oquvchilarning tafakkur qilish xususiyatlarinin rivojlantirish uchun mavzularni organishda koproq induktiv va deduktiv yollaridan foydalanish yaxshi natija beradi. Darslarda butunni qismlarga ajratish, yani analiz, qismlardan bir butunni hosil qilish sintez yoli, tafakkurning rivojlanishiga salmoqli tasir korsatadi.
Ilgari organilgan materialni yangisi bilan taqqoslash, muammo savollardan foydalanish, mavzuga oid amaliy ishlar, tajribalar, kuzatish ishlari olib borish kabilar ham oquvchilarning tafakkur qilish xususiyatlarini rivojlantirish vositalaridir.Oquvchilarning dunyoqarashlarini tarbiyalashda organizmlar hayoti mohiyatini togri talqin etib borishga etiborni kuchaytirish muhim omillardan hisoblanadi. Sinfdagi botanika kursida moddalar almashinuvi haqida dastlabki, elementar bilimlar berishdan boshlab, to oqsilning biologik sintezining otishigacha bolgan hayotiy jarayonlargacha (9sinf) beriladigan bilimlarda oqituvchi moddalar almashinuvining murakkablashib borishini oquvchilarga tushuntirish asosida ularda tirik organizmlarning eng muhim xususiyatlari haqida atroflicha, sistemali dunyoqarashni hosil qilishi zarur.
Har bir organizm hayoti davomida tashqi va ichki sabablar tasirida ozgara borib rivojlanadi. Organizmlarning rivojlanishi esa qarama-qarshi hodisalarning ozaro birligi namoyon boladi. Shu boisdan oquvchilarning ilmiy dunyoqarashini rivojlantirishda osimlik va hayvonlar qarama-qarshi jarayonlar, nafas olishda kislorodni olib, karbonat angidridni chiqarishi, suv ichish, uni buglatish yoki siydik shaklida tashqariga chiqarish, muskullarning chozilishi, ozgaruvchanlik, irsiyat kabi qarama-qarshi jarayonlarning birligi masalalariga alohida etibor qaratib, bu jarayonlar asosida hayot davom etishi takidlanib borilishi lozim. Demak, tirik organizmlarda roy beradigan har bir hayotiy jarayon oziga xos sabablar, boglanishlar asosida roy berishi oquvchilarga doimo eslatib borilishi lozim. Misol keltiramiz. Malumki, efemer osimliklar erta bahorda, yerdan hali qor ketmagan paytlardan boshlab rivojlana boshlaydi.Ular tez osib, 1,5-2 oy davomida rivojlangach, gullab, urug hosil qilib nobud boladi. Efemer osimliklar nega bunday tezlikda osib, rivojlanib nobud boladi? Buning sababi shundaki, mazkur osimliklar osishi, rivojlanishi uchun kop miqdorda suv, namlik kerak boladi. Namlik esa bahorda kop boladi. Shu boisdan bu osimliklar tabiatda suv kop bolgan paytda oz hayotlarini otab, tugatib olishadi.
Oquvchilarning ilmiy dunyoqarashini shakllantirishda darslarda tashkil etiladigan kuzatish, tajriba ishlarining orni, ahamiyati katta. Binobarin, oqituvchilar darslarda koproq oquvchilar bilan kuzatishlar, tajribalar olib borishlari zarurdir. Fan tarixi, uning rivojlanishiga oid bilimlar ham oquvchilar dunyoqarashini rivojlanishiga ijobiy tasir etadi.Oquvchilar ilmiy dunyoqarashining shakllanishida darsdan, sinfdan tashqari mashgulotlarning orni va ahamiyati ham beqiyosdir. Oquvchilarning bunday mashgulotlar paytida tabiatda olib boradigan kuzatish ishlari, maktab oquv-tajriba uchastkasidagi amaliy ishlar natijalari ham ishonarli dalillar olishga xizmat qiladi.
Shunday qilib oquvchilar ilmiy dunyoqarashini tarbiyalash uchun oqituvchi dastur talabidagi bilimlarni oquvchilarga orgatish bilan cheklanib qolmay, doimo dars mazmuniga bogliq holda oquvchilarni tarbiyalashning yollari, vositalarini ham hisobga olgan holda ish korishi lozim.
Korgazmali usuldan dars mavzusi koproq fiziologik, bioximik, ekologik mazmunga ega bolgan paytlarda foydalaniladi. Korgazmali usulda oquvchilar yangi organadigan mavzuni korgazmali qurollarni korish, idrok etish vositasida organadi. Bunday metod qollanilganda oqituvchilarning sozi, tushuntirishda yordamchi vosita vazifasini otaydi. Korgazmali usul tasviriy, natural vositalar, tajribalar namoyishi kabi turdosh usullarni oz ichiga oladi. Tasviriy vositalar korgazmasi mavzuni organishda turli tasviriy vositalar, oquv jadvallari, film va oquv filmlari, kodopozitivlar, oquv televideniyesidan foydalanish kabilarni oz ichiga oladi.
77.Uy topshiriqlari va darsdan tashqari ishlarning biologiya talimida ahamiyatini korsatib bering?.Uy vazifalari eksperimental xarakterda bolsa-da darslar bilan bogliqdir. Oquvchilar uyda uncha murakkab bolmagan tajribalar otkazadilar. Darsda olingan tasavvurlarni tasdiqlash uchun sinfda otkazilgan tajriba, amaliy ishlarni takrorlaydilar yoki ularni oxiriga yetkazadilar. Oldindan uyushtirilgan uy ishlari alohida qiziqish kasb etadi. .Bunda oquvchi shu hodisani sinfda organguncha tajribada koradi yoki kuzatishlar olib boradi va shu mavzu boyicha darsga ish natijalarini olib keladi.
Eksperimental tartibdagi ishlardan tashqari, fikr yuritish uchun, kelgusi darsda material bilan uzviylikni taminlash maqsadida ilgari otilgan mavzular boyicha masalalar va savollar berilishi mumkin.
Darsdan tashqari ishlar uy ishlariga nisbatan murakkabroq bolib, ularni bajarish uchun tegishli osimliklar, maxsus asboblar va boshqa jihozlar talab qilinadi. Darsdan tashqari ishlarga: biologiya xonasi, tirik tabiat burchagidagi, oquv tajriba uchastkasidagi va tabiatdagi ishlar kiradi. Biologiya kabineti va tirik tabiat burchagida otkaziladigan ishlar uchun oquvchilarga topshiriqlar darslarda kursning barcha mavzulari boyicha oquv yili davomida berib boriladi. Oquvchilarning oquv-tajriba maydonchasidagi yozgi topshiriqlarning natijalari ham barcha sinflar boyicha kuzda otkaziladigan darslarda foydalaniladi. Darsdan tashqari ishlar majburiydir va buning uchun oquvchilar baho oladilar.
Sinfdan tashqari mashgulotlarning majburiy bolmagan kopgina shakllari: individual ishlar, sinfdan tashqari oqishlar yoki tabiatshunoslar togaragining ishi, ommaviy kechalar, ijtimoiy foydali mehnatlar keng qollaniladi.
Sinfdan tashqari ishlar oquv materiali asosida unga bogliq holda uyushtiriladi. Biroq uning mazmunini takrorlamaydi, dastur doirasi bilan cheklanmaydi, ammo uni toldiradi. Yosh tabiatshunoslar togaragi biologiya darslarida namoyish qilish uchun kurs boyicha qulay va kerakli tajribalar imkonini beradi.
Sinfdan tashqari oqishlar, agar oquvchilarning oqiganlari darslarda, ekskursiyalarda, darsdan va sinfdan tashqari mashgulotlarda joy olsa, yani oqitish jarayoniga uzviy kirsa, yaxshi natija beradi: oquvchilar axborot va maruzalar bilan chiqadilar, oqiganlari haqida maqolalar yozadilar.
Misol uchun “Qon” va “Qon aylanishi mavzularini otishda oqituvchi turli usullardan foydalanadi. Ayni paytda oqituvchi oquvchi guruhlariga: diffuziya va osmos hodisasini organishga oid tajribalar qoyish, odam va baqa qonidan preparat tayyorlash, qonning shaklli elementlarini modelini yasash, qon guruhlarini aniqlash, arteriyalarda pulsni sanash kabi topshiriqlar beradi. Oquvchilar bu topshiriqlarni darsdan tashqari vaqtlarda bajaradilar. Imkoniyati bolganda oqituvchi qon quyish instituti, tibbiyot muzeyiga ekskursiya tashkil etadi. U oquvchilarga ekskursiya mazmuniga oid savollar beradi. Ekskursiyada qaysi masalalarga kengroq etibor berishni korsatadi. Ekskursiyadan keyin oquvchilar rasm va sxemalar bilan taminlangan hisobotlar tayyorlaydilar. Oquvchilar ekskursiya mavzusiga oid devoriy gazetalar chiqaradilar. Eng yaxshi hisobotlar mavzuni takrorlashda foydalaniladi. Bularning barchasida oquv shakllari bilan togri va teskari boglanish korinadi. Oquvchilarning ish natijalari manbayi sifatida darsga kiritilganda, oquvchilarning ozlari bu teskari boglanish talimotiga emas, balki alohida tarbiyaviy ahamiyatga ega boladi.
Dars oquv ishlarini tashkil qilishning barcha shakllarini qamrab oluvchi, tarbiyalovchi talim jarayonining markaziy qismidir. Kopincha oqitish shakllari togrisidagi tushunchalarni usullar togrisidagi tushuncha bilan aralashtirib yuboradilar. Masalan, ekskursiyani Ekskursiya usuli deb ataydilar. Bu tog’ri emas, chunki oqitishning har bir shaklida usullar qollanilishi mumkin.
78.Biologiya kabineti va tirik burchakdagi darsdan tashqari ishlar majmuiga nimalar kiradi?.Darsdan tashqari ishlar oqituvchi rahbarligida oquv dasturi talabi boyicha yakka yoki oquvchilar guruhlarining darsdan keyingi majburiy mashgulotlaridir.
Malumki, barcha maktablarda ham hozirgi oquvchilarga yetarli darajada mikroskoplar bor deb bolmaydi. Undan tashqari, darslardagi tajribalar, kuzatishlar, amaliy ishlar tugallanmay qolishi mumkin. Shu sababli biologiya talimida darsdan tashqari mashgulotlardan keng foydalaniladi.
Oquv xonasida bajariladigan darsdan tashqari ishlar urugning unuvchanligini aniqlash, bargda kraxmal hosil bolishi, suv va mineral moddalarning poya boylab kotarilishi kabi dastur talabidagi kuzatish ishlarini oz ichiga oladi.
Zoologiyadan tirik burchakda sodda hayvonlarni kopaytirish, gidralarning oziqlanishi, harakatlanishi, yomgir chuvalchangining tuproq hosil qilishdagi faoliyati, kapalaklarning metamorfozi akvarium baliqlarining oziqlanishi, kopayishi, nasl uchun qaygurishi kabilarni kuzatish ishlari olib boriladi.
Odam va uning salomatligi fani boyicha hayvonlarda shartli reflekslar hosil qilish, ergograf, dinomometr bilan ishlash, pulsni sanash, qon bosimini olchash kabi mavzularni bajarish maqsadga muvofiqdir. Tabiatdagi darsdan tashqari ishlar paytida oquvchilarga morfologiya va sistematikaga doir ishlar gerbariy kolleksiyalari tayyorlash, fenologik kuzatishlar olib borish kabilarni oz ichiga oladi.
Oquv xonasida tabiatda bajariladigan darsdan tashqari ishlar oquv materiali mazmunining yanada boyishiga, oquvchilarning amaliy malaka va konikmalarining yanada rivojlanishiga sabab boladi.
Maktab oquv-tajriba uchastkasi amaliy mashgulotlar, tajriba va kuzatishlar olib boriladigan ochiq biologiya laboratoriyasidir. Uchastka oquvchilarga mehnat tarbiyasi berishning poydevoridir. Bu joyda oquvchilar agronomik savodga orgatiladi.
Oquv tajriba uchastkasidagi ishlar operatsion va predmetli sistemada tashkil etiladi. Operatsion sistemada oquvchilar oqituvchi korsatmasi boyicha butun sinf jamoasi bilan bajaradi.
Predmetli sistemada oquvchilarning guruhlari ozlari tanlagan mavzular boyicha yerni ekishga tayyorlashdan to hosilni yigib olguncha bolgan ishlarni mustaqil bajaradilar. Bunday ishlarni bajarish natijasida oquvchilar reja boyicha ish yuritish, hisoblash, osimliklarni tanish, farqlash, osimliklar hayoti uchun zarur sharoitlarni yaratish, osimliklarni kopaytirish va sifatini baholash, rasmiylashtirish kabi oquv konikmalar hosil qilishadi.
79.Oquv-tajriba uchastkasi va tabiatda darsdan tashqari ishlarni tashkil etishning amaliy jihatlarini korsating?.
Darsdan tashqari ishlar oqituvchi rahbarligida oquv dasturi talabi boyicha yakka yoki oquvchilar guruhlarining darsdan keyingi majburiy mashgulotlaridir.
Malumki, barcha maktablarda ham hozirgi oquvchilarga yetarli darajada mikroskoplar bor deb bolmaydi. Undan tashqari, darslardagi tajribalar, kuzatishlar, amaliy ishlar tugallanmay qolishi mumkin. Shu sababli biologiya talimida darsdan tashqari mashgulotlardan keng foydalaniladi.
Oquv xonasida bajariladigan darsdan tashqari ishlar urugning unuvchanligini aniqlash, bargda kraxmal hosil bolishi, suv va mineral moddalarning poya boylab kotarilishi kabi dastur talabidagi kuzatish ishlarini oz ichiga oladi.
Zoologiyadan tirik burchakda sodda hayvonlarni kopaytirish, gidralarning oziqlanishi, harakatlanishi, yomgir chuvalchangining tuproq hosil qilishdagi faoliyati, kapalaklarning metamorfozi akvarium baliqlarining oziqlanishi, kopayishi, nasl uchun qaygurishi kabilarni kuzatish ishlari olib boriladi.
Odam va uning salomatligi fani boyicha hayvonlarda shartli reflekslar hosil qilish, ergograf, dinomometr bilan ishlash, pulsni sanash, qon bosimini olchash kabi mavzularni bajarish maqsadga muvofiqdir. Tabiatdagi darsdan tashqari ishlar paytida oquvchilarga morfologiya va sistematikaga doir ishlar gerbariy kolleksiyalari tayyorlash, fenologik kuzatishlar olib borish kabilarni oz ichiga oladi.
Oquv xonasida tabiatda bajariladigan darsdan tashqari ishlar oquv materiali mazmunining yanada boyishiga, oquvchilarning amaliy malaka va konikmalarining yanada rivojlanishiga sabab boladi.
Maktab oquv-tajriba uchastkasi amaliy mashgulotlar, tajriba va kuzatishlar olib boriladigan ochiq biologiya laboratoriyasidir. Uchastka oquvchilarga mehnat tarbiyasi berishning poydevoridir. Bu joyda oquvchilar agronomik savodga orgatiladi.
Oquv tajriba uchastkasidagi ishlar operatsion va predmetli sistemada tashkil etiladi. Operatsion sistemada oquvchilar oqituvchi korsatmasi boyicha butun sinf jamoasi bilan bajaradi.
Predmetli sistemada oquvchilarning guruhlari ozlari tanlagan mavzular boyicha yerni ekishga tayyorlashdan to hosilni yigib olguncha bolgan ishlarni mustaqil bajaradilar. Bunday ishlarni bajarish natijasida oquvchilar reja boyicha ish yuritish, hisoblash, osimliklarni tanish, farqlash, osimliklar hayoti uchun zarur sharoitlarni yaratish, osimliklarni kopaytirish va sifatini baholash, rasmiylashtirish kabi oquv konikmalar hosil qilishadi.
Uchastkada bajarilgan ishlar natijalarini oquvchilar kundaliklariga muntazam yozib boradilar. Gerbariy va kolleksiyalarda, fotosuratlarda natijalar qayd etib boriladi. Uchastkada turli mavzularda kuzatish, tajribalar olib boriladi. Masalan: “Urugning turli chuqurlikka ekishni unib chiqishiga tasiri”, “Organik ogitlarni gozaning osishi va rivojlanishiga tasiri”, “Chilpishning paxta hosildorligiga tasiri” kabilar shular jumlasidandir. Uchastkada tajribalar otkazish uchun quyidagilarga amal qilish zarur.
1. Osimliklar osishi va rivojlanishi davrida har 10 kunda tajriba va kontrol paykallaridan osimliklar tekshirilib, olchash ishlari natijalari kundalikka yozib boriladi.
2. Tajriba maydonchasi rejasi tuzilib, unda paykallarning joylashishi, kattaligi, tartib raqami, ayrim obyektlardan uzoqligi korsatiladi. Paykallar 2-10 metr ikki togri burchakli, tekis bolishi lozim. Uchastka paykallarga ajratiladi. Paykallar oldiga unda ekilgan osimliklar, tajriba mavzusi haqida malumot taxtachaga yozib qoyiladi.
3. Paykallar atrofidan 0,25-0,5 metr kenglikda xuddi shu osimliklardan bolgan himoya qatori ajratiladi. Turli sabablarga kora paykallardagi osimliklar zararlanganida himoya qatoridagi osimliklardan zararlangan osimliklar soni tiklanib, hosil miqdorini togri belgilashda foydalaniladi.
4. Tajribalar nazorat va tajriba paykallarida otkaziladi.
Oquv-tajriba uchastkasida zoologiya, umumiy biologiya fanlaridan kuzatish tajribalari ham olib boriladi.
80.103.113.118.Ekskursiyalarning biologiya talimdagi amaliy jihatlarini korsating?
Biologiya oqitishda ekskursiyalar ularni tashkil qilish va otkazish uslubiyati. Ekskursiyalarning ahamiyati, ekskursiyalar tabiatda, qishloq xojaligi ishlab chiqarishi, muzey yoki ko‘rgazmalarda otkaziladigan darsdir. Sinfda otkaziladigan dars va laboratoriya mashgulotlari bilan bir qatorda, ekskursiyalar oqitish jarayonida katta ahamiyata ega bolib, sinfda oqitiladigan darslarda amalga oshirish imkoni bolmagan kamchiliklarning ornini toldirishda xizmat qiladi. Ekskursiya sinfdan tashqari darslardan farq qilib ekskursiya darslarida oquvchilarning osimlik va hayvonot dunyosining tarqalishi, ularning yashash sharoitlariga moslashganligi kabi qator xususiyatlarni tabiiy sharoitda korsatish imkoniyati tugiladi. Tabiatdagi kuzatishlar oquvchilarni mustaqil ishlash qobiliyatini ostirishga, ularning tabiatga qiziqishini oshirishga, togri fikrlashga yordam beradi. Oquvchilar tabiatdagi narsa va xodimlarni kuzatar ekanlar, ularning tabiatni organishga bolgan intilishlari kuchayadi. Tabiat gozalliklari oquvchilarning estetik didlarini rivojlanishiga yordam qiladi. Ekskursiyalar vaqtida oquvchilar tabiatni muhofaza qilish ruhida tarbiyalanib boradilar. Undan tashqari, tabiat qo‘ynida toza havodan nafas olish, ishlash, oquvchilar faolligini oshiradi, ularning jismoniy jihatdan chiniqishlariga yordam beradi. Nihoyat ekskursiyalar oqituvchiga biologiyani oqitish uchun zarur bo‘lgan bir qator tarqatma materiallarini yigib olish imkoniyatini beradi.
Ekskursiyalar vaqtida oquvchilarning ayrim organizmlar va hodisalar haqida darslarda olgan tushunchalari ozaro bir-birlari bilan qoshilib, konkretlashadi. Oquvchilar tabiatdagi narsa va hodisalar bilan tanishar ekanlar, ularda tabiatdagi ozaro boglanishlar, tabiiy boyliklarni xalq xojaligidagi ulkan ahamiyati haqida ilmiy bilimlarga ega bola boradilar.
Ekskursiyaga tayyorlanish. Barcha ekskursiyalar uni otkazishning ishlab chiqilgan muhim rejasi bolishini talab etadi. Ekskursiyaga olib borish uchun oqituvchi ozi bilmaydigan obyektlarni tanlamasligi kerak. Shuning uchun ekskursiya otkaziladigan kunga qadar oqituvchi ekskursiya otkazilishi lozim bolgan joyni tanlashi, shu joyga borishning qulay marshirutini aniqlab olishi kerak. Undan tashqari, ekskursiya otkaziladigan joy tuzilishi xususiyatlariga kora ekskursiya mavzusiga juda yaqin kelishi kerak. Oqituvchi ekskursiya vaqtida qaysi joylarda toxtash dam olish, qaysi uchastkalarda nimalarni ko‘rish va qanday materiallardan namunalar yigish kabi lihatlarlarni ham belgilab qoyadi. Ekskursiyani otkazish uchun sarflanadigan vazifalarni belgilaydi.
Ekskursiyalar vaqtida turli usullardan foydalaniladi. Jumladan ekskursiya mavzusi va qilinadigan ishlar mazmuniga bogliq holda hikoya, suhbat, namoyish etish, amaliy ishlarni bajarish kabi metodlardan foydalaniladi.
Ekskursiyalarga tayyorlanish. Dasturda korsatilgan mavzu boyicha ekskursiya tabiatda, ishlab chiqarishda otkaziladi. Tabiatda otkaziladigan ekskursiyalarga tayyorlanishda oqituvchi quyidagilarni bajaradi:
1. Ekskursiya mavzusiga mos bolgan joy tanlaydi.
2. Ekskursiya otkazish joyini oqituvchi avval ozi organib, unda koproq uchrovchi hayvonlarni aniqlaydi.
3. Ekskursiya paytida qanday osimliklarni organish, namunalar olish, hisoblash ishlarini ham aniqlab oladi.
4. Ekskursiya otkaziladigan joyga borish marshirutini belgilaydi.
5. Ekskursiya rejasi tuzilib, unda mazkur tadbirning maqsad va vazifalari aniqlanadi.
6. Ekskursiya uchun zarur anjomlar (gerbariy papkalari, tesha, qaychi, probirkalar, gazetalar, osimliklar aniqlagichlari va boshqalar) tayyorlanadi. Anjomlar ekskursiyaga chiqadigan oquvchilar guruhlarini hisobga olgan holda tayyorlanadi.
7. Ekskursiyani yakunlash yollari belgilanadi. Ekskursiyani otkazish uchun oqituvchi maktabda oquvchilarga maqsad va vazifalarni tushuntirib, ularni 4-6 tadan guruhlarga ajratadi. Har bir guruh uchun rahbar saylanadi. Guruh uchun javob beruvchi oquvchilarga ekskursiya anjomlari tarqatib beriladi.
81.82.83.84.86.106..Pedagogik texnologiyalar haqida tushunchalaringizni yoriting?
“Pedagogik texnologiya” tushunchasi esa talumot texnologiyasini joriy etish taktikasini ifodalaydi va “oqituvchi jarayon tahsil oluvchi” funksional majmua qonuniyatlariga tegishli bilimlar asosiga quriladi.
Pedagogik texnologiyalarning uchta darajasi mavjud: Umumiy uslubiy daraja. Umumiy pedagogik (umumdidaktik, umumtarbiyaviy) darajada pedagogik texnologiyaning umumiy qonuniyatlari, konseptual asoslari, oqituvchi va oquvchining bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarishning oziga xos xususiyatlari ishlab chiqiladi.
Xususiy uslubiy daraja. Muayyan bir oquv fani, kursni oqitish jarayonining maqsadi va vazifalarini amalga oshirish maqsadida talim mazmunini oquvchilar ongiga singdirishda foydalaniladigan oqitish metodlari, vositalari va shakllarining majmuasi tushuniladi.
Lokal (modul) darajada talim-tarbiya jarayonining malum bir qismida mazkur qismning xususiy didaktik va tarbiyaviy maqsadini hal etishga qaratilgan texnologiya tushuniladi.
Pedagogik texnologiyalarning yuqorida qayd etilgan uchta darajasi bir-birini toldiradi va taqozo etadi.
Quyida shu texnologiyalarga qisqacha toxtalamiz.
1. Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish asosidagi pedagogik texnologiya. Mazkur texnologiya oqituvchi va oquvchi shaxsi ortasidagi munosabatlarni mukammalashtirish, oquvchi shaxsiga individual yondashish, talim-tarbiya jarayonini demokratlashtirish, talim mazmunini insonparvarlik goyalari bilan boyitishni nazarda tutadi.
2. Oquvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va talim-tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishga qaratilgan pedagogik texnologiya. Mazkur texnologiya biologiyani oqitishda oquvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va talim-tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishga imkon yaratadi. Bu texnologiyalar guruhi didaktik-oyin, rivojlantiruvchi, muammoli, modulli va kommunikativ talim texnologiyalarini oz ichiga oladi.
3. Talim jarayonini tashkil etish va boshqarishning samaradorligini oshirishga qaratilgan pedagogik texnologiyalar. Ushbu texnologiyalar biologiyani oqitishda talim jarayonini maqsadga muvofiq tashkil etish va boshqarish orqali samaradorlikni oshirishga imkon beradi. Ularga dasturli oqitish, differensial talim, talimni individuallashtirish, guruhli va jamoaviy hamkorlik, uygunlashtirilgan talim texnologiyalari kiradi.
4. Oquv materialini didaktik jihatdan takomillashtirish va qayta ishlash asosidagi pedagogik texnologiya. Mazkur texnologiya oquv materialini didaktik jihatdan takomillashtirish va qayta ishlash orqali oquvchilarning bilimlarni ozlashtirish jarayonining samaradorligini oshirish, aqliy faoliyatni bosqichma-bosqich shakllantirish orqali mustaqil va erkin fikrlashni rivojlantirishni nazarda tutadi.
85.87.99.Biologiyani oqitishda muammoli talim texnologiyalaridan foydalanishning qanday afzalliklari mavjud?
Muammoli talim texnologiyasi. Biologiya darslarida muammoli talim texnologiyasidan foydalanish muhim orin tutadi. Muammoli dars (Aqliy hujum) quyidagi bosqich asosida tashkil etiladi:
I bosqich. Psixologik jihatdan bir-biriga yaqin bolgan oquvchilardan teng sonli kichik guruhlarni shakllantirish.
II bosqich. Kichik guruhlarga muammoli savollardan iborat bolgan oquv topshiriqlarini tarqatish va ularni topshiriqning didaktik maqsadi bilan tanishtirish.
III bosqich. Oquvchilarning bilish faoliyatini oquv muammolarini hal etishga yonaltirish.
IV bosqich. Oquvchilarning muammoli vaziyatlarni hal etish boyicha axborotlarini tinglash.
V bosqich. Kichik guruhlar ortasida oquv bahsi va munozara otkazish.
VI bosqich. Umumiy xulosa yasash.
Aqliy hujum”da oquvchilar avval ozlashtirgan bilimlarini yangi vaziyatlarda qollab, bilimlarini kengaytiradi, chuqurlashtiradi, aqliy faoliyat usullarini egallaydi.
Aqliy hujum darslari dasturdagi muayyan bir mavzuni organishga bagishlanadi.
Mazkur darsning didaktik maqsadi:
1. Oquvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish orqali tahsil olishga va fanga qiziqishlarini orttirish, bilimlarini kengaytirish.
2. Oquvchilarning avval ozlashtirgan bilim, konikma va malakalarini odatiy, tanish va kutilmagan yangi vaziyatlarda qollash orqali yangi bilimlarni egallashiga erishish.
3. Oquvchilarning bilimidagi mavhum tushunchalarni aniqlash va ularga barham berish, bilim olishga bolgan intilishini rivojlantirish.
4. Oquvchilarning nutqini ostirish, oz fikrini londa va mantiqan togri bayon etish, ularni dalillash konikmalarini hosil qilish.
Aqliy hujum darslarining tuzilishi quyidagicha boladi:
Oqituvchining kirish sozi. Bunda oqituvchi dars mavzusining maqsadi va vazifalari, ilmiy munozara otkaziladigan muammolarning umumiy tafsiloti, darsda oquvchilar guruhi bajaradigan oquv topshiriqlari bilan tanishtiradi.
Oquvchilarni teng sonli kichik guruhlarga ajratish.
Oquvchilar faoliyatini munozarali va muammoli masalalarni bajarishga va hal etishga yollash.
Oquvchilar guruhi ortasida oquv bahsi va munozarani tashkil etish.
Oquv bahsi va munozara yakuni. Oqituvchi dars davomida oquv bahsi va munozara keltirib chiqargan muammolar yechimidagi asosiy goya va tushunchalarni takidlab, xulosalar yasaydi.
Oquvchilar bilimini nazorat qilish va baholash. Oquv bahsi va munozaralarda faol ishtirok etgan oquvchilar ragbatlantiriladi va reyting tizimiga muvofiq baholanadi. Uyga vazifa berish (jadv
88.Talim-tarbiya jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanishning ahamiyatinianiqlang? Axborotlar globallashgan davrda talim-tarbiya jarayonida pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalangan holda o'qitish samaradorligini orttirish dolzarb muammo sanaladi. Tabiiy fanlar, shu jumladan, biologiyani o'qitishda axborot texnologiyalardan foydalanish uchun biologiya talimi mazmunining o'ziga xos xususiyatlarini etiborga olish zarur.
Biologiyani o'qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanish orqali o'quvchilarning o'quv motivlarini rivojlantirish, tabaqalashtirilgan talimni tashkil etish, o'quvchilarning o'zlashtirgan bilimlarini nazorat qilish va baholash, lahsil oluvclulanuug mustaqil va ijodiy izlanishlarini tashkil etish mumkin.
Biologiyani o'qitishda foydalaniladigan axborot texnologiyalari quyidagi vazifalarni bajaradi:
1. Talimiy vazifasi - o'quvchilarga o'rganiladigan mavzu bo'yicha asosiy va qo'shimcha materiallar, asosiy tushuncha va ularning izohlari, turli jadvallar, diagramma, murakkab ilmiy va ishlab chiqarish xarak­teridagi tajribalar to'g'risida keng qamrovli bilim berish imkoniyati vujudga keladi.
2. O'quvchilarning o'quv faoliyatini yonaltirish vazifasi o'quvchilar axborot texnologiyalari mahsullari bo'lgan talim beruvchi, modellashtirilgan va nazorat dasturlari, shuningdek, animasiyalar vositasida ishlash barobarida, mazkur dasturlar o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarishni ham o zida mujasssamlashtiradi, yani oquvchilarni chuqur va mustahkam bilim olishga yo 'naltiradi.
3. Ko'rgazmalilik vazifasi boshqa o'qitish vositalaridan farq qilib, axborot texnologiyala; mahsullari bo'lgan animasiyalar o'quvchilar tom onidan biologiyaviy jarayonlarni harakat va dinamik tasvirlash imkoniyati mavjudligi sababli, o'qitish jarayonida o'rni beqiyos.
4. Nazorat vazifasi - biologiya ta limining barcha shakllari: dars, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari darslarda, shuningdek, biologiya darsining barcha bosqichlarida o'quvchilarning o'zlashtirgan bilim, ko'nikm a va malakalarini nazorat qilish va baholash, nazoratning haqqoniyligi, muntazamliligi, keng qamrovliligi, takrorlanuvchanligini amalga oshiradi.
5. Rivojlantiruvchi vazifasi - o'quvchilarning o'zlashtirgan bilim, ko'nikma va malakalarini nazorat qilish dasturlaridagi o'quv topshiriqlarning qiyinlik darajasiga ko'ra: reproduktiv, produktiv, qisman-izlanishli va ijodiy xarakterda bo'lishi o'quvchilarning topshiriqlam i bilimi, ehtiyoji va qiziqishiga mos holda keyingi bosqich topshiriqlarini bajarishga bo'lgan intilishini orttiradi, fan asoslarini mustahkam o'zlashtirishiga zamin yaratib shaxs sifatida rivojlanish imkoniyatini vujudga keltiradi.
6 . Tarbiyaviy vazifasi o'quvchilar axborot dasturlari bilan ishlashi natijasida o'quv va aqliy mehnat ko'nikmalarini rivojlantiriladi.
7. Ilmiy dunyoqarashni rivojlantirish vazifasi - tabiat va undagi obyektlami o'rganish 2 olam: makro va mikroolamga ajratilib, biologiya fani o'zining mazmuniga ko'ra, aksar hollarda mikroolam: hujayra, to'qimalarda boradigan jarayon, kimyoviy elementlarning molekula, atomning tuzilishi, masalan, modda va energiya almashinuvi, fotosintez, oqsillar biosintezi, biotexnologiya va gen injeneriyasiga doir o'quv materiallarni animasiyalar orqali o'rganib, abstrakt tafakkuri va ilmiy dunyoqarash rivojlanadi va pirovard natijada kengayadi.
Biologiyani o'qitishda axborot texnologiyalarining yuqorida qayd etilgan vazifalarini e tiborga olgan holda ta lim-tarbiya jarayonida foydalanish yo'llarini belgilash va amaliyotga joriy etish bugungi kunning dolzarb muammolaridan biri sanaladi.
89.Talim-tarbiya jarayonida pedagogik va axborot texnologiyalarini uygunlashtirishda qanday maqsadlar kozda tutiladi?Uzluksiz ta lim tizimida pedagogik faoliyat ko'rsatayotgan o'qituvchilaming oldidagi muhim vazifalardan biri o'quvchilarning fan asoslarini o'zlashtirishga bo'lgan qiziqishlarini orttirish, mustaqil va ijodiy fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirish asnosida ularning barkamolligini taminlash sanaladi.
Ushbu muam m olarni hal etishda axborot texnologiyalarining mahsullari muhim ahamiyat kasb etadi.
Axborot texnologiyalari mahsullaridan foydalanilgan darslar axborotlarga boy, ko'rgazmali, interfaol b o 'lib, vaqtdan unumli foydalanish, har bir o'quvchining o'z tempi bo'yicha bilim olish, o'qituvchi esa, o'quvchilar bilan tabaqalashtirilgan va individuallashtirilgan talimni amalga oshirish imkoniyati vujudga keladi, shu bilan bir qatorda o'qitishda natijalarini nazorat qilish va baholash uchun zamin yaratadi.
Biologiya fani mazmunidagi hujayra, to qima, kimyoviy elementlaming molekula, atomning tuzilishi, modda va energiya almashinuvi, fotosintez, oqsillar biosintezi, biotexnologiya va gen injeneriyasiga doir jarayonlarni o quvchilar bevosita kuzatish imkoniyati bo'lmaydi, mazkur jarayonlarni vizual holatga aylantirish ko'zlangan natijani beradi. Jumladan,
o'quvchilarning hujayra, to'qima, kimyoviy elementlarning molekula, atomning tuzilishi, modda va energiya almashinuvi, fotosintez, oqsillar biosintezi jarayoni haqida tasaw u r hosil qilish, abstraksiyalash va xotirada saqlash imkonini bo'ladi;
o'quvchilarning motivlari va o'zlashtirish darajasi etiborga olgan holda zarur hollarda takroran o'rganish va o'quvchilarning bilimidagi bo'shliqlarni to'ldirish irrikonini beradi;
biologik jarayonlarni animasiyalar tarzida virtuallashtirish o'quvchilar ko'rgazmali-obrazli fikr yuritish va o'quv materialini to 'liq o'zlashtirishga zamin tayyorlaydi;
• biologiya darsida animasiyalardan foydalanish darsning barcha bosqichlarida o'quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirishga olib kela
90. 91. Didaktik oyin va axborot texnologiyalarini uygunlashtirishning oziga xos xususiyatlarini aniqlang?
Biologiyani o'qitishda xususiy metodik darajada foydalaniladigan didaktik o'yin, modulli, muammoli talim, hamkorlikda o'qitish tex- nologiyalarining imkoniyatlari va ahamiyatini anglagan holda, axborot texnologiyalarining axborot, o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko'rgazmalilik, o'quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, o'quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarini darslarda uyg'unlashtirish imkoniyatlari jadval tarzida berildi.
Jadvaldan ko'rinib turibdiki. didaktik o'yin texnologiyasiga asoslangan konferensiya darslarida o'quvchilarning bilish faoliyati o'yin syujeti va qoidasiga binoan tashkil etilishi va boshqarilishi sababli mazkur funksiyani amalga oshirish imkoni yo'q, lekin axborot texnologiyalarining axborot, ko'rgazmalilik, o'quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, o'quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarni amalga oshirish mumkin.
Didaktik oyin texnologiyasiga mansub taqdimot darslarida o'quvchilar muayyan bob yoki fanning dolzarb muammolari yuzasidan fikr yuritganligi sababli axborot texnologiyalarining axborot manbai, o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish kabi funksiyalarini amalga oshirish mumkin bo'lmaydi.
Didaktik o'yin texnologiyasiga mansub ijodiy o'yin darslarida o'quvchilar ijodiy muammolarni hal etganligi sababli, axborot texnologiyalarining barcha funksiyalarini amalga oshirish mumkin.
Modulli talim texnologiyasining barcha dasturlaridan foydalanilgan darslarda axborot manbai, o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko'rgazmalilik, o'quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, o'quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarini to'liq amalga oshirish imkoniyati mavjud.
Mazkur darslarda biologiya o'qituvchisi mavzu mazmunidan kelib chiqqan holda tuzilgan modul dasturi va modullarni kompyuter xotirasiga joylashi, dars davomida modul dasturining savollari va unga mos holda modullarning mazmuni ketma-ket namoyish etilishini dasturlashi lozim.
Hamkorlikda o'qitish texnologiyasining kichik guruhlarda o'qitish metodidan foydalanilgan darslarda biologiya o'qituvchisi o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilishi qiyin bo'lgan mavzulami tushuntirishi, faktik va qo'shim cha o'quv materiallari o'quvchilar tom onidan mustaqil o'zlashtirishini nazarda tutgan holda, mavzuning muayyan qismi uchun axborot manbai, o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko'rgazmalilik, o'quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, o'quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarini amalga oshirishi mumkin
105.Biologiya oqitishning moddiy bazasi, biologiya kabineti, uning strukturasi va jihozlash qoidalarini korsating?
Biologiya o'qitish uslubiyatining talablariga muofiq moddiy baza laboratoriya namoyish etish asboblariga ega bo'lgan tirik tabiat burchagi hamda maktabning o'quv tarbiya maydonini o'z ichiga oladi.
Bio kabineti.Ushbu moddiy baza o'quvchilarga bilim berish bilan birga o'quvchilarni tarbiyalash vositasi hamdir. O'qituvchi va o'quvchilarning ish joylarini amaliy mashg'ulotlarga moslab jihozlash maqsadga muvofiqdir. Masalan bazi bir amaliy mashg'ulotlarni o'tkazish uchun partalar noqulay yoki barcha xonada suv olish uchun jo'mrak bo'lmaydi.Suvni namoyish qilishda amaliy ishlarda va o'simlikni parvarishlashda doimo zarur bo'ladi. Bunday holatlarda auditoriya jihozlari ko'pincha tekis laboratoriya jihozlari bilan almashtiriladi yoki bazi lab.ishlarida oyna o'rnatilib uning ichiga elektr lampochka kiritiladi.O'simliklar bilan bog'liq darslarda albatta o'qituvchiga kerak bo'lgan jihoz o'simliklarning nomlari yozilgan pasportlar bo'lishi kk bu ham jihoz hisoblanadi.
Biologiya kabinetida jadvallarni saqlashga alohida e'tibor berish kk chunki ular o'rab saqlanganda tez yirtiladi.
Tayyor jadvallarni shkafdagi sim ilgaklarga saqlash juda qulay hisoblanadi.
288.Oqitishning asosiy shakli nimalardan iborat?O'qitishning asosiy shakli ?
Biologiya oqitishning asosiy shakli darslarga qoshimcha holda maktab amaliyotida oqituvchining oquvchilar bilan olib boradigan oquv ishlarining boshqa shakllari tarixan vujudga kelgan. Dastlab majburiy bolmagan sinfdan tashqari va maktabdan tashqari mashgulotlar, ekskursiyalar oqitish sistemasiga qoyilgan.
Hozirgi vaqtda uslubiyat va maktab amaliyotida biologiya boyicha oquvchilar bilan olib boriladigan oquv ishlarining quyidagi shakllari qabul qilingan: darslar va ular bilan bogliq bolgan ekskursiyalar, uy ishlari, darsdan tashqari ishlar va sinfdan tashqari ishlar.
Uslubiy jihatdan togri tashkil qilingan talim jarayonida shu oqitishning barcha shakllari oqitishning asosiy shakli bolgan dars bilan uzviy bogliqdir, ular biologik tushunchalarni, dunyoqarashni, tafakkurni va amaliy konikmalarni rivojlantiradi.
98.Ommaviy sinfdan tashqari ishlar(ommaviy kechalar, konferinsiyalar, kompaniyalar).Sinfdan tashqari ommaviy mashgulotlarga biologik olimpiadalar, turli mavzulardagi kechalar, ekskursiyalar kabilarni korsatish mumkin.
Sinfdan tashqari ommaviy mashgulotlarga maktabdagi bir necha sinf oquvchilari qatnashadilar. Qushlar kuni, Hosil bayrami, Gullar bayrami kabi tadbirlar maktab jamoatchiligini turli fan oqituvchilarining yordamlari bilan otkaziladi. Mavzuli kechani tayyorlashda oqituvchi quyidagi ishlarni bajarishi kerak:
1. Kechaning mavzusi, otkazish muddati aniqlanadi.
2. Kechani tayyorlash, otkazishning maqsad, vazifalarini belgilaydi, reja tuzadi.
3. Kechaga ishtirok etuvchi oquvchilarni ajratadi.
4. Oquvchilarga topshiriqlar beradi.
5. Oquvchilarning kechaga tayyorlanishlarini tekshirib, zarur yol-yoriqlar berib boradi.
6. Kecha otkaziladigan joyni jihozlash yollarini hal etadi.
7. Kechada oqiladigan maruzalarni korib chiqadi.
8. Adabiyot oqituvchisi yordamida kechada oqiladigan sherlar, sahna korinishlari uchun material tanlaydi.
9. Viktorina savollari tayyorlaydi.
10. Bazi tajribalarni tayyorlaydi.
11. Kechaga bagishlangan devoriy gazeta, shiorlarning tayyorlanishini tekshirib boradi.
12. Texnika vositalaridan (radio, televizor, kinoapparatlar) foydalanish imkoniyatlarini oylab koradi.
13. Kecha odatda oquvchilar, ota-onalar ishtirokida otkaziladi.
Kechaning rejasiga ilmiy maruza, badiiy chiqishlar, viktorina savollariga javoblar, bazi ota-onalarga soz berish kabilar kiritiladi. Maruzalar odatda qisqa 5-8 daqiqa davom etadigan bolishi lozim.
Mavzuli kechalar odatda bazi sanalarga, olimlarning hayot va faoliyatlariga, zamonamizning dolzarb masalalariga, fan yutuqlari kabilarga bagishlanib otkazilishi mumkin.
240. Qanday osimliklar erta bahorda, yerdan hali qor ketmagan paytlardan boshlab rivojlana boshlaydi. Ular tez osib, 1,5-2 oy davomida rivojlangach, gullab, urug hosil qilib nobud boladi?Efemer o'simliklar erta bahorda hali qor ketmasdan o'sib rivojlanadi.Ular tez osib, 1,5-2 oy davomida rivojlangach, gullab, urug hosil qilib nobud boladi. Efemer osimliklar nega bunday tezlikda osib, rivojlanib nobud boladi? Buning sababi shundaki, mazkur osimliklar osishi, rivojlanishi uchun kop miqdorda suv, namlik kerak boladi. Namlik esa bahorda kop boladi. Shu boisdan bu osimliklar tabiatda suv kop bolgan paytda oz hayotlarini otab, tugatib olishadi. Efemerlar urug'i tinim davrini o'tagan bir yillik o'simliklar misol:iloq, qo'ng'irbosh, rango't, lolaqizg'aldoq va boshqalar
239.Maruza odatda 9-11-sinf biologiya talimida qollanilib, uning davomiyligi qancha minut davom etishi mumkin va qanday sabablarga kora?.
Suhbat usuli qollanilgan mavzularda ham oqituvchi turli korgazma qurollardan foydalanadi. Suhbat davomida oquvchilar ragbatlantirib boriladi. Maktab maruzasi odatda yuqori sinf oquvchilari bilan otkaziladigan oquv-tarbiya ishlarining bir korinishidir. Maruzadan dars mavzusi turli ilmiy kashfiyotlar, qonuniyatlar, biologik hodisalarning mohiyatlari kabi masalalarga bagishlangan vaqtlarda koproq qollaniladi. Maruza odatda 9-11-sinf biologiya talimida qollanilib, uning davomiyligi 30-40 minut davom etishi mumkin.
Maktab maruzasi oquv materialining ancha kattaligi, mantiqiy tuzilishi, isbot va umumlashtirishning birmuncha murakkabliligi bilan xarakterlanadi.
Oqituvchi maruzaga tayyorlanishda uning puxta rejasini tuzib olishi, maruzada foydalaniladigan korgazmali qurollar, adabiyotlar tayyorlab qoyadi.
Maruza mavzusi elon qilingach, uning rejasi doskaga yozib qoyiladi. Maktab maruzasi uchun oqituvchi turli korgazmali qurollardan, oquvchilarning faolliklariga xizmat etuvchi muammoli savollardan foydalangan holda otkazish talab etiladi. Sozning insonga tasiri juda kuchli. Shu sababli ogzaki usullardan oqilona foydalanish talim jarayoni oldiga qoyilgan maqsadlarni samarali bajarishga xizmat qiladi.
238. Qaysi usulning qo'llanilishi o'quvchilarda tafakkurni va fikrlash faolligini vujudga keltiradi?
Ko'rgazmali metodlarning qo'llanilishi o'quvchilarda tafakkurni va fikrlash faolligini vujudga keltiradi va uni rivojlantiradi. Ushbu metod bilan dars o'tganda savollarni to'g'ri qo'yish namoyish qilinadigan obyekt va tajribalarga e'tiborni jalb qiladi. O'quvchilarni maqsadga yo'naltirgan holda ularni izchillik bilan
KUZATISH
TAQQOSLASH
XULOSA CHIQARISH
UMUMLASHTIRISH ga olib keladi.Taqqoslash juda muhim.
237.qaysi usul o'z tarkibiga suhbat, hikoya, ma'ruza va tushuntirish ni oladi?
Ogzaki usuli - oqitishda qadimdan qollanilib kelinayotgan dastlabki usullardan biridir. Bu usulning ogzaki deb nomlanishining boisi shuki, oquv materialini oquvchilar oqituvchining sozlab beradigan hikoyasi, maruzasi, tashkil etadigan suhbati natijasida organishadi. Boshqacha aytganda, ushbu usul qollanilganda oquvchilar tayyor bilimlarni oqituvchining ogzaki sozlari vositasida anglashadi. Ogzaki usul oquv materialini oqituvchining jonli, yorqin hissiyotlarga boy bolgan sozi, turli korgazmali qurollar vositasida tushuntirish imkoniyatini beradi.
Insoniyat tarixida bosib otilgan yuz yillarga etibor qilsak, olim-u fozil kishilarning necha-necha avlodlar ayni shu ogzaki usul vositasida ilm olganliklarining guvohi bolamiz.
Ogzaki usul - oz tarkibida turdosh usullardan hikoya, suhbat, maruza, tushuntirish kabilar boladi.
236. Biologiya ta'limida hozirgi kunda qanday usullardan foydalanadi?
I.D.Zverev biologiya oqitish usullari haqida gapirib, bilimlarni yangilash manbalariga qarab ogzaki, amaliy, oqituvchi va oquvchilar faoliyatiga qarab yangi oquv usullarini oqituvchi tomonidan bayon etish kabilarni korsatadi. Shuningdek, oqitish usullari haqida turli mualliflarning asarlarida talimning didaktik vazifalariga bogliq bolgan hamda oquvchilarning mustaqilligi va faolligiga xizmat qiluvchi turli usullar mavjudligi haqida malumotlar keltiriladi. N.M.Verzilin va V.M.Korsunskayalar biologiya talimida 3 xil usuldan foydalanish haqida yozadilar. Fikrimizga ushbu mualliflarning biologiya talimida ogzaki, korgazmali va amaliy usullardan foydalanish haqidagi korsatmalari ancha sodda va togridir. Chunki oquv materialini organishda oquvchilar uni eshitish, tinglash, korish yoki ularga maqul amaliy mashgulotlarni boshqarishlari zarur boladi. Shu boisdan ham biz hozirgi davrda biologiya talimida yuqorida korsatilgan uch xil usulga asoslanamiz. Malumki, biologiya talimida qollaniladigan ogzaki korgazmali va amaliy usullar oqituvchi va oquvchilardan dars materialini organishda turlicha faoliyatda bolishligini taqozo etadi. Ushbu usullar qollanilganda oqituvchi va oquvchilar faoliyatini jadvaldan korish mumkin.
234-235. Qaysi olim(lar) va qanday tajribalar yordamida tushuntirish va namoyish etish, qisman izlanish va izlash kabi usullar borligi haqida yozib, haqiqiy uslubiyatga esa ogzaki, korgazmali va amaliy kabi xillarga bolinishi haqida malumotlar bergan? Biologiya oqitish usullari haqida adabiyotlarda turlicha fikrlar mavjud. Masalan: Y.P.Brunovning korsatishicha, tushuntirish va namoyish etish, qisman izlanish va izlash kabi usullar borligi haqida yozib, haqiqiy uslubiyatga esa ogzaki, korgazmali va amaliy kabi xillarga bolinishi haqida malumotlar bergan. Muallif ogzaki usul ichida hikoya, hikoya-suhbat, suhbat, kitob ustida ishlash, yozma ishlar kabi xillar bolishligini korsatadi.
I.D.Zverev biologiya oqitish usullari haqida gapirib, bilimlarni yangilash manbalariga qarab ogzaki, amaliy, oqituvchi va oquvchilar faoliyatiga qarab yangi oquv usullarini oqituvchi tomonidan bayon etish kabilarni korsatadi. Shuningdek, oqitish usullari haqida turli mualliflarning asarlarida talimning didaktik vazifalariga bogliq bolgan hamda oquvchilarning mustaqilligi va faolligiga xizmat qiluvchi turli usullar mavjudligi haqida malumotlar keltiriladi. N.M.Verzilin va V.M.Korsunskayalar biologiya talimida 3 xil usuldan foydalanish haqida yozadilar. Fikrimizga ushbu mualliflarning biologiya talimida ogzaki, korgazmali va amaliy usullardan foydalanish haqidagi korsatmalari ancha sodda va togridir. Chunki oquv materialini organishda oquvchilar uni eshitish, tinglash, korish yoki ularga maqul amaliy mashgulotlarni boshqarishlari zarur boladi.
233.Oqituvchining ish obyekti deyilganda qanday fikrlar majmui tushiniladi?. O'qituvchining ish obyekti shaxsdir. Shu boisdan oqituvchi oz ish obyekti bolgan oquvchining shaxsiy xususiyatlarini ham hisobga olishi, oquvchining qiziqishi, faolligi, aqliy qobiliyatlari, intilishlarini hisobga olmogi kerak.
Talimda oqituvchi oz maqsadini amalga oshirishga harakat qilishi, albatta, u oquvchining maqsadini anglashi, shunga qarab ish yuritishi lozim boladi. Oqituvchi va oquvchilarning maqsadlari bir-biriga mos bolmagan hollarda talimdan kozlangan maqsadni amalga oshirib bolmaydi. Yuqoridagilardan xulosa qilinsa, talim jarayonida qollaniladigan usulning ham oqituvchiga, ham oquvchiga mos bolishiga erishilsagina u ijobiy natija berishini korish mumkin.
232.Umum biologik tushunchalarga izoh bering?
Umumiy biologik tushunchalar bu biologiya kursida barcha organiz uchun umumiy va tegishli bo'lgan tushunchalardir. Umumiy biologik tushunchalarga turlarning realligi, uning nisbiyligi,nisbiy doimiyligi,ATF, DNK, RNK, gen, genetik kod, hujayra, membrana va boshqalar kiradi.
227 . Botanikaga oid maxsus tushunchalarni aniqlang va izohi bilan ko'rsatib bering? 230.231. Maxsus tushunchalar
Maxsus tushunchalar kurs doirasida rivojlantirib boriladigan tushunchalar bu tushunchalar ham kurs doirasida lokal yoki biror mavzu doirasida bo'lishi mumkin. Masalan o'simliklarning mineral oziqlanishi, fotosintez, ildiz, poya, barg va boshqalarni marfologiyasi yoki anatomiyasi bular faqat o'simliklarga taalluqli bo'lgan maxsus tushunchalardir.
Maxsus tushunchalarni quyidagilarga ajratish mumkin
1-predmetlar: ayrim o'simlik, hayvon va ularning organlari
2-hodisalar(fiziologik jarayon)
3-o'zaro bog'lanishlar.
229. Odam va uning salomatligi kursidagi maxsus tushunchalar va ularni izohini ko'rsating?
Maxsus tushunchalar kurs darajasida lokal yoki biror mavzu doirasida bo'ladi.Mn:biriktiruvchi,epiteliy, nerv, muskul to'qimasi, yassi,g'ovak, naysimon suyaklar, bosh suyagi, gavda skeleti, qo'l oyoq suyaklari, muskul kontrakturasi, lordoz, kifoz, kekkaygan, skoliolitik qad qomat, yassioyoqlik,qon plazmasi,shaklli elementlar, qon guruhlari, immunitet, yurak avtomatiyasi, katta kichik qon aylanish doirasi, limfa suyuqligi, limfotsitlar, qon bosimi, tomir urushi, nafas,hazm, ayirish sistemasi a'zolari va boshqalar.
228.Zologiya hayvonlarning morfologiyasi, anatomiyasi, fiziologiyasi,ekologiyasi qanday tushunchalarga misol bo'ladi? Bular yirki biologik tushunchalardir lkn aynan zologiyaga tegishli bo'lgani uchun bu maxsus tushunchalarga misol bo'ladi.
226. Qaysi tushunchalar maktab biologiya kurisining asosiy biologik tushunchalari hisoblanadi?
Biologiya o'quv fani sifatida mantiqiy izchillikda shakllantirilgan va o'zaro aloqada bo'lgan tushunchalar sistemasidan iboratdir.Barcha tushunchalar sistemasi maktab biologiya faniga kiritilgan fan asoslari bilan belgilanadi. Yirik biologik tushunchalarga quyidagilar misol bo'ladi. Morfologik tushuncha, anatomik, fiziologik, ekologik, sistematik, filogenetik, sitologik, embriologik, genetik, agranomik va boshqalar. Bio asosiy tushunchalar; o'simlik, hayvon, odam, zamburug', bakteriya, virus, hujayra, organ, organizm, prakariot, eukariot, va boshqalar
225 Pedogogika bola tarbiyasining fani demakdir deyilganda nima tushiniladi?
222.223.224 Sh.Uy.davrida 1-2-3-yo'nalishSharq Uygonish davrida ilm-fan rivojlanishi uch yonalishda boldi.
Birinchi yonalish - matematika-tibbiyot yonalishi bolib, bularga matematika, astronomiya, kimyo, geografiya, mineralogiya, tibbiyot, dorishunoslik kabi fanlar kiritilib, al-Xorazmiy, Ahmad Farobiylar matematikaga oid, Zakariyo ar-Roziy kimyo va tibbiyotga oid, Ibn Sino tibbiyot va falsafaga, Beruniy tibbiyotga oid, Jurjoniy tibbiyot va falsafaga oid yirik asarlar yaratdilar.
Ikkinchi yonalish - ijtimoiy-falsafiy yonalish bolib, bunda falsafa, tarix, mantiq, ruhshunoslik, notiqlik va boshqa fanlarni qamrab olgan bolib, bu sohada Farobiy, al-Kindiy, Ibn Sino, Muhammad Narshaxiy kabi olimlar faoliyat korsatgan. Yuqorida aytib otilgan olimlar qomusiy olimlardir.
Uchinchi yonalish - talimiy-axloqiy yonalish bolib, bu sohada qomusiy olimlar oz qarashlarini ijtimoiy-falsafiy va ilmiy asarlari tarkibida yoki axloqiy asarlarida bayon etganlar. Sharq uygonish davrida inson muammosi manaviy sohadagi asosiy masala bolgan. Shuning uchun ham talim-tarbiya masalasiga katta etibor berilgan, yaratilgan asarlarda sharqqa xos bolgan insonning axloqiy-ruhiy kamolotini uluglash yetakchi orin tutgan. Mazkur talimiy-axloqiy asarlarda insonning manaviy kamolga etishi yuksak xulq-odob, ilm-fanni egallashi asosidagina amalga oshishi mumkin degan goya ilgari surilgan
221 Mamun akademiyasidagi zabardast olimlar va ularning ijodlari. VII-XII asrlar davomida Markaziy Osiyoda madaniyat, ilm-fan beqiyos darajada rivojlandi. Ayniqsa aniq fanlarga qiziqishlar keskin ortdi. Osha tarixiy davrda al-Xorazmiy, Farobiy, Fargoniy, Beruniy, Ibn Sino kabi olimlar dunyoga keldi. Ular tasirida dunyoviy ilmlar rivojlandi. Osha ulug mutafakkirlar inson madaniy-marifiy qarashlarini ostirishda oz davrida va keyinchalik ham asosiy rol oynaydilar, inson kamolotiga doir beqiyos talimotni yaratdilar.
Bu davrda arab tili ilmiy va aloqa tili edi. X asr ortalariga kelib, fors-tojik tilida ham ish yuritila boshlandi. Bu davrda Buxoroda koplab kitob dokonlarda bolib, ular yirik olimlar va fozil kishilar uchrashib, ilm-fan togrisida turli mavzularda bahslar yuritishar edi. Abu Ali Ibn Sino kitob dokondaridan birida Farobiyning Aristotel Metafizikasiga yozgan sharhlarini sotib olganligi fikrimizning yorqin isbotidir.
XI asrda ayniqsa Xorazmda ilm-fan rivojlandi. Xorazm shohi Mamun oz saroyiga eng zabardast olimlarni taklif etadi. U tashkil etgan Baytul hikmat (Donishmandlar uyi) da qomusiy olimlar Beruniy, Ibn Sino, Abu Nasr ibn Iroq kabi olimlar ijod bilan shugullandilar. Bu keyinchalik Mamun akademiyasi nomi bilan dunyoga mashhur boldi.Sharq Uygonish davrida ilm-fan rivojlanishi uch yonalishda boldi.
Birinchi yonalish - matematika-tibbiyot yonalishi bolib, bularga matematika, astronomiya, kimyo, geografiya, mineralogiya, tibbiyot, dorishunoslik kabi fanlar kiritilib, al-Xorazmiy, Ahmad Farobiylar matematikaga oid, Zakariyo ar-Roziy kimyo va tibbiyotga oid, Ibn Sino tibbiyot va falsafaga, Beruniy tibbiyotga oid, Jurjoniy tibbiyot va falsafaga oid yirik asarlar yaratdilar.
Ikkinchi yonalish - ijtimoiy-falsafiy yonalish bolib, bunda falsafa, tarix, mantiq, ruhshunoslik, notiqlik va boshqa fanlarni qamrab olgan bolib, bu sohada Farobiy, al-Kindiy, Ibn Sino, Muhammad Narshaxiy kabi olimlar faoliyat korsatgan. Yuqorida aytib otilgan olimlar qomusiy olimlardir.
Uchinchi yonalish - talimiy-axloqiy yonalish bolib, bu sohada qomusiy olimlar oz qarashlarini ijtimoiy-falsafiy va ilmiy asarlari tarkibida yoki axloqiy asarlarida bayon etganlar. Sharq uygonish davrida inson muammosi manaviy sohadagi asosiy masala bolgan. Shuning uchun ham talim-tarbiya masalasiga katta etibor berilgan, yaratilgan asarlarda sharqqa xos bolgan insonning axloqiy-ruhiy kamolotini uluglash yetakchi orin tutgan. Mazkur talimiy-axloqiy asarlarda insonning manaviy kamolga etishi yuksak xulq-odob, ilm-fanni egallashi asosidagina amalga oshishi mumkin degan goya ilgari surilgan

220.Aristotelning Metafizika asariga sharhni kim yozgan va qanday izohlagan.?X asr ortalariga kelib, fors-tojik tilida ham ish yuritila boshlandi. Bu davrda Buxoroda koplab kitob dokonlarda bolib, ular yirik olimlar va fozil kishilar uchrashib, ilm-fan togrisida turli mavzularda bahslar yuritishar edi. Abu Ali Ibn Sino kitob dokondaridan birida Farobiyning Aristotel Metafizikasiga yozgan sharhlarini sotib olganligi fikrimizning yorqin isbotidir.

218-219.Markaziy Osiyoda ilm fan rivojlanishi. Qanday akademiya tashkil topdi?VII-XII asrlar davomida Markaziy Osiyoda madaniyat, ilm-fan beqiyos darajada rivojlandi. Ayniqsa aniq fanlarga qiziqishlar keskin ortdi. Osha tarixiy davrda al-Xorazmiy, Farobiy, Fargoniy, Beruniy, Ibn Sino kabi olimlar dunyoga keldi. Ular tasirida dunyoviy ilmlar rivojlandi. Osha ulug mutafakkirlar inson madaniy-marifiy qarashlarini ostirishda oz davrida va keyinchalik ham asosiy rol oynaydilar, inson kamolotiga doir beqiyos talimotni yaratdilar.
Bu davrda arab tili ilmiy va aloqa tili edi. X asr ortalariga kelib, fors-tojik tilida ham ish yuritila boshlandi. Bu davrda Buxoroda koplab kitob dokonlarda bolib, ular yirik olimlar va fozil kishilar uchrashib, ilm-fan togrisida turli mavzularda bahslar yuritishar edi. Abu Ali Ibn Sino kitob dokondaridan birida Farobiyning Aristotel Metafizikasiga yozgan sharhlarini sotib olganligi fikrimizning yorqin isbotidir.
XI asrda ayniqsa Xorazmda ilm-fan rivojlandi. Xorazm shohi Mamun oz saroyiga eng zabardast olimlarni taklif etadi. U tashkil etgan Baytul hikmat (Donishmandlar uyi) da qomusiy olimlar Beruniy, Ibn Sino, Abu Nasr ibn Iroq kabi olimlar ijod bilan shugullandilar. Bu keyinchalik Mamun akademiyasi nomi bilan dunyoga mashhur boldi.
217.Ilmiy idrok qilishning xususiyatlari?
Togri yolga qoyilgan biologik talim, ilmiy dunyoqarashni tarbiyalashga imkon beradi. Oquvchilar biologik talimni ozlashtirib olsagina tabiat faktlari va hodisalarini ozaro boglanishda, harakat, ozgarish va rivojlanish holatida tushunishga organadilar.
Biologik talim kop jihatdan yosh avlodni estetik tarbiyalashga yordam beradi. Ajoyib manzara yosh ruhning rivojlanishiga shu qadar ulkan darajada tarbiyaviy tasir korsatadiki, pedagogning tasiri u bilan tenglasha olmaydi. Biologiyani organishda estetik tarbiyaga barcha oquv tarbiya jarayonining uzviy qismi sifatida qaraladi. Ilmiy idrok qilish estetik qabul qilish va hissiyotlarni oz ichiga oladi.
Biologik talim insonning qalbi va aqliga ijobiy tasir qilish uchun hamma imkoniyatlarga egadir. Tabiatni idrok qilish u bilan yaqinroq tanishayotgan kishiga juda katta huzur baxsh etadi. Tabiat vositalari bilan estetik tarbiya berish yosh avlodning umumiy estetik tarbiyasiga komaklashadi.
216.Biologik ta'lim jarayonining xususiyatlari?Biologik talim kop jihatdan yosh avlodni estetik tarbiyalashga yordam beradi. Ajoyib manzara yosh ruhning rivojlanishiga shu qadar ulkan darajada tarbiyaviy tasir korsatadiki, pedagogning tasiri u bilan tenglasha olmaydi. Biologiyani organishda estetik tarbiyaga barcha oquv tarbiya jarayonining uzviy qismi sifatida qaraladi. Ilmiy idrok qilish estetik qabul qilish va hissiyotlarni oz ichiga oladi.
Biologik talim insonning qalbi va aqliga ijobiy tasir qilish uchun hamma imkoniyatlarga egadir. Tabiatni idrok qilish u bilan yaqinroq tanishayotgan kishiga juda katta huzur baxsh etadi. Tabiat vositalari bilan estetik tarbiya berish yosh avlodning umumiy estetik tarbiyasiga komaklashadi.
215. Qaysi fan koinotdagi hayotning tarqalishi, shakllari va xususiyatlari o'zga sayyoralarda hayot nishonalari bor yo'qligini o'rganadi.Biologiya fanining yangi sohasi - kosmik biologiya hozirgi vaqtda vujudga kelgan. Undan koinotdagi hayotning shakllari, tarqalishi va uning xususiyatlari qanday, o‘zga sayyoralarda hayot nishonalari bor yoki yo‘qligi haqidagi olamshumul savollarga javob kutilmoqda. Biologiya fani erishgan yutuqlarni ishlab chiqarishga joriy qilingani sari odamlar uchun biologik ta’lim professional tayyorgarlik elementi bo‘lib qoladi. Umumiy texnika taraqqiyoti bilan birga ularning tor ixtisosliklariga bo‘lgan talablar ham oshmoqda. Ular agronomiya va zootexnika bilimlarini egallash g‘oyat zarurligini sezmoqdalar va egallamoqdalar.
Shundan ko‘rinib turibdiki, o‘rta maktabda biologiya ta’limi politexnik xarakterga ega bo‘lmog‘i va u yosh avlodning ijtimoiy foydali hamda unumli mehnatdagi ishtiroki bilan bog‘lanishi lozim. Bu aloqa fermer xo‘jaliklarida, ko‘kalamzorlashtirishda, yangi foydali qazilmalarni, o‘simliklarni qidirib topishda, dorivor o‘simliklarni to‘plashda va boshqa ijtimoiy foydali ishlarda amalga oshiriladi. Bu maktab o‘quvchilariga nazariy bilimlarni chuqurlashtirishga yordam qiladi va tabiat, qishloq xo‘jaligi bilan bog‘liq kasb tanlashlariga imkon beradi.
214. Qaysi fanlar biologiyani fizika va texnikia bilan bog'laydi Hozirgi vaqtda tirik organizmlarning tuzilishi va unda kechadigan jarayonlarga asoslangan texnika fani kibernetika asosida tabiiyot fanlarida yangi yonalish botanika vujudga keldi, bu biologiyani fizika va texnika bilan boglaydigan fandir.
213. Hozirgi vaqtda tirik organizmlarning tuzilishi va unda kechadigan jarayonlarga asoslangan texnika fanlar haqida malumot bering? Hozirgi vaqtda tirik organizmlarning tuzilishi va unda kechadigan jarayonlarga asoslangan texnika fani kibernetika asosida tabiiyot fanlarida yangi yonalish botanika vujudga keldi, bu biologiyani fizika va texnika bilan boglaydigan fandir.
212. Qaysi fan organizmlarning morfologik va funksional moslanishlarini ularni muhandislik masalalarini yechish doirasida aniqlaydi va tahlil qiladi? Bionika organizmlarning morfologik va funksional moslanishlarini muhandislik masalalarini yechish doirasida aniqlaydi va tahlil qiladi. Masalan, sezgi organlari juda kichik bolgan hasharotlar, tez va kop harakatlanib energiyani kam sarflashi, tez tasirlanishi, tanlovchanligi va oz-ozini boshqara olishi kabilar olimlar fikrini jalb etadi va ularni texnikaga qollash usullari haqidagi fikrlarni tugdiradi. Hozirgi vaqtda juda kop qurilmalar hayvonot va osimlik olamining tuzilishiga asoslangan holda ishlab chiqilgan
211.Biologiya fanining yutuqlari tibbiyot oldiga qanday vazifalarini qoymoqda?Biologiya fanining yutuqlari tibbiyot oldiga saraton, virus, yurak, qon-tomir va boshqa kasalliklarni davolash kabi vazifalarini qoymoqda, bu xastaliklar asta-sekinlik bilan oz davosini topmoqda.
209.210Biokimyo va biofizika usullari asosida tajribalar otkazish natijasida nimalar chuqurroq organildi?
Irsiyatning moddiy asosini nimalar tashkil etadi?.Biokimyo va biofizika usullari asosida tajribalar otkazish natijasida moddalar almashinuvi, ayniqsa, oqsil biosintezining mexanizmi ochib berildi, fotosintez sirlari ochildi. Irsiyatning moddiy asosi DNK va RNK strukturasi, funksiyasi ayon boldi, aminokislotalarning genetik kodi ochib berildi.
207.208. Biologiya fanining yutuqlari ishonchli tarzda insoniyat yangi asrga biologiya asriga kirib borganligi haqida dalolat bermoqda.
Biologiya fanining yutuqlariga kop jihatdan tabiiy fanlardan fizika, kimyo, matematika, astronomiya sohasida erishilgan yutuqlardan foydalanish natijasida erishilmoqda. Bu fanlarning yutuqlari va usullari asosida elektron mikroskopiya, spektroskopiya, rentgenostruktura tahlili, hujayraning molekular va submolekular darajada organish imkonini beradi. Biokimyo va biofizika usullari asosida tajribalar otkazish natijasida moddalar almashinuvi, ayniqsa, oqsil biosintezining mexanizmi ochib berildi, fotosintez sirlari ochildi. Irsiyatning moddiy asosi DNK va RNK strukturasi, funksiyasi ayon boldi, aminokislotalarning genetik kodi ochib berildi.
Olimlarning diqqat - etibori hayot hodisalarining mohiyatini aniqlashga, moddalar almashinuvi, irsiyat va ozgaruvchanlikni boshqarishning turli usullarini ishlab chiqarishga qaratilgan.
Hujayra va uning organoidlarida boradigan kop jarayonlarning fizik-kimyoviy va biologik mohiyatini ochib bergan fan yutuqlari hayotiy jarayonlari kechishiga faol aralashish imkoniyatlarini bermoqda. Biologiya fanining yutuqlari tibbiyot oldiga saraton, virus, yurak, qon-tomir va boshqa kasalliklarni davolash kabi vazifalarini qoymoqda, bu xastaliklar asta-sekinlik bilan oz davosini topmoqda.
206.Umum biologik tushuncha haqida fikringiz?
Umumiy biologik tushunchalar bu biologiya kursida barcha organiz uchun umumiy va tegishli bo'lgan tushunchalardir. Umumiy biologik tushunchalarga turlarning realligi, uning nisbiyligi,nisbiy doimiyligi,ATF, DNK, RNK, gen, genetik kod, hujayra, membrana va boshqalar kiradi.
204Bilim haqida tushunchangiz qanday?.Bilim — kishilarning tabiat jamiyat hodisalari haqida hosil qilgan voqelik maʼlumotlar va i; ning inson tafakkurida aks etishi. Kundalik tasavvurimizda nimaning nima ekanligiga ishonsak va bu ishonchimiz biz odatlangan voqea va hodisalarga (qoidalarga) zid kelmasa bunday ishonch . hisoblanadi. Voqelik haqidagi bilgan maʼlumotlarimiz B. darajasiga koʻtarilishi uchun quyidagi shartlarni qanoatlantirishi lozim: birinchidan, bu maʼlumotlarning voqelikka mutanosibligi; ikkinchidan, yetarli darajada ishonarli boʻlishi; uchinchidan, bu maʼlumotlar dalillar bilan asoslangan boʻlishi lozim. Uchala shart birgalikda mavjud maʼlumotlarni B. darajasiga olib chiqadi. Inson ijtimoiy taraqqiyot jarayonida bilmasliqdan bilishga, mavhum B.lardan mukammal va aniq B.lar hosil qilish tomon boradi. Kishining moddiy dunyo toʻgʻrisidagi B.i nisbiydir, u doimo rivojlanib boradi. B. kundalik tajriba, kuzatish orqali toʻplanadi. B.larni tadqiqetuvchi taʼlimot — epistemologiyada perseptiv (hissiy), hayotiy — kundalik (sogʻlom akl) va ilmiy B. shakllari ajratib koʻrsatiladi. Ilmiy adabiyotlarda B.larning ilmiy va ilmdan tashqari shakllari ham farq qilinadi. Ilmdan tashqari B.larga madaniyat, adabiyot, sanʼat, mifologiya, din va shahrik. sohalarga oid B.lar kiradi. Odatdagi fan sohalarida tadqiq etiladigan B.lar ekzoterik (koʻzga tashlanuvchan) B.lar deb atalsa, astrologiya, va shahrik. sohalarga oid B.lar ezoterik (pinhoniy) B.lar deyiladi.
183.Biologiya oqitish metodikasi fanining ilmiy tekshirish usullari. Boshqa fanlardagiga oxshash biologiya oqitish uslubiyatining oz ilmiy-tadqiqot usullari bolib, bu usullarning qollanishi natijasida olib borilayogan ishlar biologiya oqitish uslubiyatining fan sifatida taraqqiy etishiga xizmat qilmoqda. Biologiya oqitish uslubiyatining ilmiy-tekshirish usullariga quyidagilar kiradi:
1. Pedagogik kuzatish usuli. Bu usul qollanilganda mutaxassis kuzatuvchilar maktablarda ishlayotgan biologiya oqituvchilarining ish tajribalarini organib, ular ichida eng samarali ishlayotganlarining ish tajribalarini oqituvchilar orasida tashviqot qilib boradilar.
2. Pedagogik eksperiment usuli. Ushbu usul ilmiy tekshirish ishlarida kop foydalaniladi. Tadqiqotchilar maktablarda biologiya talimining muammolarini hal etishga qaratilgan yangi rejalar (darslar, darsdan, sinfdan tashqari mashgulotlarni otkazish boyicha) va ishlanmalar tuzib, bularni maktablardagi biologiya talimida sinovdan otkazishadi.Biologiya talimi mazmunini yanada yaxshilashga moljallangan bu eksperimentlarning samaradorligini aniqlash uchun odatda tajriba-nazorat sinflar ajratib olinadi. Tajriba uchun tanlangan sinflarda otkaziladigan talimda tadqiqotchilar tuzgan yangi reja asosida ish olib boriladi. Nazorat sinflarda esa talim maktab oqituvchisining xohishi bilan tuzilgan reja boyicha otkaziladi. Tajriba va nazorat sinflarda bir xil mavzuning ikki xil reja asosida oqitilib, har ikkala sinfda mavzuning organilish samaradorligi tahlil
qilinadi. Agar mavzuni organishda ilmiy tadqiqot natijasida tuzilgan reja yaxshi samara berib, mavzuni organishda oquvchilarning faolligi ortib ozlashtirish nazorat sinfidagiga qaraganda bir muncha yuqori bolsa bu natijalar boshqa maktablardagi eksperimentlar natijasiga kora ham bir necha bor takrorlansa, yaxshi natija bersa, ushbu yangi ish reja oqituvchilar orasida keng yoyiladi. Talimga joriy etiladi.
3. Psixologik kuzatish usuli. Biologiya fanlari 6-9 sinflar, shuningdek litsey, kollejlarda oqitilganligi uchun uni turli yoshdagi oquvchilar organishadi. Shu boisdan talim samaradorligini oshirish uchun turli yoshdagi oquvchilarning ruhiy holatlarini bilish, ularning biologiya talimiga munosabatlari, qiziqishlari, diqqatlari, oquv materialini esda saqlash, faolliklari kabi shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish zaruriyati tugiladi. Ushbu usul qollanilganda tadqiqotchilar oquvchilarning darsga, sinfdan tashqari mashgulotlarga bolgan munosabatlarini aniqlab berishadi.
181. Og'zaki metodning qanday turlari va xususiyatlari bor?
Ogzaki usuli - oqitishda qadimdan qollanilib kelinayotgan dastlabki usullardan biridir. Bu usulning ogzaki deb nomlanishining boisi shuki, oquv materialini oquvchilar oqituvchining sozlab beradigan hikoyasi, maruzasi, tashkil etadigan suhbati natijasida organishadi. Boshqacha aytganda, ushbu usul qollanilganda oquvchilar tayyor bilimlarni oqituvchining ogzaki sozlari vositasida anglashadi. Ogzaki usul oquv materialini oqituvchining jonli, yorqin hissiyotlarga boy bolgan sozi, turli korgazmali qurollar vositasida tushuntirish imkoniyatini beradi.
Insoniyat tarixida bosib otilgan yuz yillarga etibor qilsak, olim-u fozil kishilarning necha-necha avlodlar ayni shu ogzaki usul vositasida ilm olganliklarining guvohi bolamiz.
Ogzaki usul - oz tarkibida turdosh usullardan hikoya, suhbat, maruza, tushuntirish kabilar boladi.Hikoya usuli kopincha 5-8-sinflardagi biologiya talimida qollaniladi. Hikoya odatda dars mavzusi turli ilmiy tadqiqotlarning ochilishi tarixiga, olimlarning hayoti, ijodiga, tabiatdagi biror hodisa yoki voqealarning tajribasiga bagishlangan paytlarda qollaniladigan usuldir. Hikoya yuqoridagi mazmunda bolgan oquv materialini oqituvchining jonli, obrazli tafsilotidir.
Hikoya usuliga qoyiladigan bir qancha talablar qatoriga quyidagilarni korsatish mumkin:
1. Hikoya usuli oqituvchining yorqin, jonli sozlar vositasida otkazilishi lozim.
2. Hikoya usuli qollanilgan oqituvchi artistlik mahoratiga ega bolishi, dars mavzusining turli qismlarini bayon etayotganda turli harakatlar, ovoz balandligini goh baland yoki pastligiga etibor bermogi, his-hayajon bilan hikoya qilishi kerak.
3. Hikoya dars mavzusi asosiy masalalarining qoyilishi, uni hal etish yollari, hal etilishi va xulosalar chiqarish kabi sujet yonalishida tashkil etilmogi kerak.
4. Yuqorida aytilganidek, hikoya kopincha pastki sinflarda qollanilganidan mazkur sinf oquvchilarining ruhiy imkoniyatlarini, diqqat qilish qobiliyatlarini hisobga olish kerak. Ruhshunoslarning korsatishicha, 13-15 yoshli oquvchilar oz diqqatlarini mavzu va hodisalarga 12-15 minut davomida qaratib turishlari, songida ularning diqqatlari boshqa narsalarga kuchishi kuzatilar ekan.Suhbat odatda dars mazmuni oquvchilarga birmuncha tanish, uning oz kundalik hayotlarida korgan, bilgan mavzularga bagishlangan paytlarda qollaniladigan usullar.
Suhbat dars mazmunini organishga qaratilgan, oqituvchi tomonidan tuzilgan savollarga oquvchilarning bergan javoblari asosida otkaziladi.
Suhbat usulidan foydalanilgandan oqituvchi dars mazmunini hikoya qilib bermaydi. Balki organiladigan mavzuning nomidan kelib chiqadigan savollarni oquvchilarga havola etadi, bu savollarga javob oladi.
Suhbat uchun savollar tuzishda oqituvchi dars mazmunini, undagi asosiy tushunchalarni organib chiqadi. Songra darsdagi asosiy tushunchalarga, oquvchilarning avvaldan ozlashtirgan bilim zaxiralarini, turmush tajribalarini hisobga olgan holda ish yuritadi.
Suhbat uchun beriladigan, tayyorlanadigan savollarga bir qancha talablar mavjud bolib ular quyidagilardir:
1. Suhbat uchun tuziladigan savol qisqa, tushunarli, londa bolishi zarur.
2. Savollar oquvchilarni oylantiradigan, javob berish uchun avval organgan dars materiallari, turmush tajribalari, tabiatdagi bazi narsa va hodisalarni kuzatish natijalari boyicha bolgan qarashlaridan foydalangan holda munosabatini bildiradigan tarzda tuzilishi kerak.
3. Qoshaloq savollar berilmasligi lozim.
4. Oquvchilarga beriladigan savollar oquvchilarni oylantirishga qaratilmogi kerak.
5. Oqituvchi oquvchilarga beradigan savollarini doimo bir xil qoliplarda emas, har xil shaklda berishi lozim.
6. Savollar asta-sekin murakkablashgan holda berilishi kerak.

194Darsga bolgan umumiy talablar boyicha tushinchangiz?

193. Fakultativ o'qitishning maqsadi nima

192. Ekologik tushunchani hosil qilishda talab qilinadigan omillar

191 .194.. Har bir dars qanday talablarga javob berishi kerak

182. Amaliy metod turlari va juziy sifatlar

244.Òquv film

245.Natural kòrgazmalar

241.Ilmiy dunyoqaraw

242.243.Efemer

252.253.Yasama jadval

261. 262 Kadrlar tayorlaw milliy dasturi

263. 264 uzluksz talim tizimi

266.267.268.Experiment

280.281.2 82 Didaktik maqdadga kora usullar

283.Evristik yoki yarim tadqiqot usuli

300.Politexnik ta’limning asosini tashkil etuvchilar haqida malumot bering?