|
Barglarda organik moddalarning hosil bo‘lish jarayonini qanday amalga oshadi?
O’simliklarda quyosh nuri ta’sirida va xlorofill donachalari ishtirokida anorganik moddalardan organik moddalar hosil bo‘lishi va havoga kislorod ajralib chiqish jarayoni fotosintez deyiladi. Fotosintez - yunoncha so‘z bo‘lib, «fotos» - yorug‘lik va «sintez» - qo‘shish, birlashtirish degan ma’noni anglatadi. Suv va unda erigan mineral moddalar ildiz bosim kuchi ostida dastlab ildiz tukchalariga, ulardan ildiz naychalariga sizib o‘tadi, so‘ngra poyaga, va nihoyat, barg tomirlaridagi naychalar orqali barglarga o‘tadi. Barg hujayralariga suvda — erigan organik moddalar suv bilan bir vaqtda og‘izchalar orqali havodan karbonat angidrid gazi kiradi. Barg eti hujayralaridagi xlorofill donachalari ishtirokida va yorug‘lik ta’sirida organik moddalar hosil bo‘ladi . Bu jarayonda xlorofill donachalarida karbonat angidrid suv bilan birikadi. Natijada, dastlab shakar, so‘ngra kraxmal hosil boiadi. Karbonat angidrid suv bilan birikkanda, shakardan tashqari yana erkin kislorod gazi ajralib, og‘izchalar orqali havoga chiqadi. 0 ‘simliklar hujayrasida faqat shakar va kraxmal emas, balki boshqa oziq moddalar ham to‘planadi. 0 ‘simliklarda organik moddalaming hosil bo‘lishi juda murakkab jarayon hisoblanadi
3.Quyida berilgan o‘simlikning hayotiy jarayonini ifodalab bering.
14-BILET
O‘simliklar sistematik birliklari haqida umumiy ma’lumot bering?
0 ‘simliklami bir-biriga yaqinlashtiruvchi belgilaming o‘xshashlik darajasiga qarab o‘simliklar dunyosini ma’lmn tartib - sistema (tizim)ga solish o‘simliklar sistematikasi deb ataladi. 0 ‘simliklar sistematikasi botanika fanining asosiy qismi bo‘lib, unda o‘simliklar kelib chiqishi, o‘xshashlik darajasi va tarixiy rivojlanishiga qarab guruhlar - sistematik birliklarga bo‘linadi. 0 ‘simliklar sistematikasida quyidagi sistematik birliklar qabul qilingan: tur, turkum, oila, sinf (ajdod), bo‘lim va o‘simliklar dunyosi. ur - hamma organlari bir-biriga o‘xshash, ma’lum maydonda uchraydigan o‘simliklami o‘z ichiga oladi. Masalan, sariq do‘lanani olaylik. U bitta tur. Lekin tog‘larda bu turga kiradigan o‘simlik tuplari keng tarqalgan. Ular guli, mevasi, bargi va boshqa belgilari bilan juda o‘xshash. Shuning uchun ular bir turga kiradi. Turkum - bir-biriga yaqin turlardan tashkil topgan. Fanda o‘simliklami qo‘shaloq (ikki) nom bilan - tur va turkumning nomlari bilan atash (binar nomenklatura) qabul qilingan. Tumi ikki nom bilan atashni birinchi bo‘lib shved tabiatshunosi Karl Linney (1707-1778) fanga kiritgan. Masalan, sarimsoq piyoz yoki anzur piyozdagi sarimsoq va anzur so‘zlari turga tegishli, piyoz so‘zi esa turkumga tegishli nom bo‘lib, bu shu turlaming piyoz turkumiga oid ekanligini bildiradi. Fanda har bir turning mahalliy nomlaridan tashqari yana ilmiy, ya’ni «lotincha» nomi ham bor. Istalgan o‘simlikning ilmiy nomini maxsus kitoblar (floradan yoki o‘simliklar aniqlagichi)dan topish mumkin. Birbiriga yaqin turkumlar qo‘shilib oilam tashkil qiladi. Masalan, bodom, olma, o‘rik, na’matak, do‘lana kabi turkumlar birlashib, ra’nodoshlar oilasini tashkil etadi . Ayrim belgilari bilan bir-biriga juda o‘xshagan va kelib chiqishi jihatidan yaqin bo‘lgan oilalar birlashib, sinfni tashkil qiladi. Masalan, bir urug‘pallali o‘simliklardan tashkil topgan loladoshlar, bug‘doydoshlar (boshoqdoshlar), chuchmomadoshlar kabi oilalar to‘planib, bir urug‘pallali o‘simliklar sinfini hosil qiladi. Ikki urug‘pallali o‘simliklardan tashkil topgan ra’nodoshlar, ituzumdoshlar, gulxayridoshlar kabi oilalar birlashib, ikki urug‘pallali o‘simliklar sinfini tashkil qiladi. Bir urug‘pallalilar va ikki urug‘pallalilar sinfiga oid o‘simliklaming hammasi ham gulli o‘simliklar bo‘lganligi uchun bu ikkala sinf qo‘shilib, gulli o‘simliklar yoki yopiq urug‘li o‘simliklar bo‘limini vujudga keltiradi.
0‘simliklar dunyosi esa o‘simliklar sistematikasidagi eng katta sistematik birlik bo‘lib, yopiq urug‘li o‘simliklar, ochiq urug‘li o‘simliklar, qirqquloqtoifa, yo‘sintoifa, yashil suvo‘tlar va hokazo bo‘limlami o‘z ichiga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
