1-bilet tabiatda o‘sadigan

Ushbu rasmda ko‘rsatilgan jarayonni izohlang.

Ushbu rasmda poyaning yog’ochlik qismida harakatlanayotgan suv va unda erigan mineral modda tasvirlangan. Tarkibida mineral tuzlar bo‘lgan suv yog‘ochlik orqali ildizdan barglar tomon harakatlanadi. Buni tajribada sinab ko‘rish mumkin. Buning uchun barg chiqargan novda yoki ochilib turgan gullardan foydalanish mumkin. Agar berilgan rangli suvga daraxtning bargli novdasini solib qo‘yib, 2-3 soatdan keyin ko‘ndalangiga va uzunasiga kesilsa, rangli suv novda bo‘ylab yuqoriga ko‘tarilganligi sababli yog‘ochlik qism bo‘yalganini ko‘rish mumkin

18- BILET.

1. 
   O‘simliklarga qanday ekologik omillar ta’sir qiladi ?
   

0 ‘simliklaming hayoti tashqi muhit bilan uzviy bog‘langan. Tashqi muhitning o‘simlik hayot faoliyatiga ta’sir etuvchi ayrim tarkibiy qismiga ekologik omil deb ataladi. Ekologik omillar yig‘indisi, o‘simliklaming sharoiti, ya’ni ularning tashqi muhitini belgilab beradi. Ekologik omillar abiotik va biotik guruhlarga ajratiladi. Abiotik omillarga o‘lik tabiatning tarkibiy qismlari kiradi. Ulardan eng muhimlari tuproq, harorat, suv, yomg‘lik va havodir. Biotik omillarga tirik tabiatning tarkibiy qismlari kiradi. Bularga bakteriyalar, zamburug‘lar, hayvonlar va o‘simliklar kiradi. Tuproq o‘simliklaming yashash muhiti hisoblanadi. Ulami suv va mineral ozuqa moddalar bilan ta’minlaydi. Yomg‘lik va harorat ta’sirida o‘simlikda fotosintez, nafas olish, o‘sish, urug‘ning unishi va mevalaming pishishi kabi muhim hayotiy jarayonlar sodir bo‘ladi.Suv o‘simlik organizmi umumiy vaznining 60-90% ini tashkil etadi. Sitoplazmadagi suvli muhitda o‘simlik hujayrasining asosiy hayotiy jarayonlari kuzatiladi. Suv oqimi bilan ozuqa moddalaming harakati ham amalga oshadi. Yomg‘lik yashil o‘simliklar uchun juda zamr, chunki faqat yomg‘likda fotosintez jarayoni boradi. 0 ‘simliklar yorug‘likka munosabatiga qarab, soyasevarlar, yomg‘- sevarlarga ajratiladi. Havo gazlar aralashmasidan iborat bo‘lib, ular orasida o‘simlik uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan kislorod va karbonat angidrid gazi bor. Karbonat angidrid fotosintez jarayonida o‘zlashtiriladi, kislorod esa nafas olish uchun zamr. Shamol ham o‘simliklaming suv bug‘latishi hamda ba’zi o‘simliklaming changlanishi, umg‘ va mevalaming tarqalishida katta rol o‘ynaydi. 0 ‘simliklar hayotiga tirik organizmlar ham ta’sir etadi. Tuproqdagi turli organizmlar, jumladan, bakteriyalar tuproqda erkin yashab, havo tarkibidagi azotni o‘zlashtirib, tuproq tarkibini unumdor qilishda, dukkakli o‘simliklar ildizida yashovchi tugunak bakteriyalar o‘simliklami ozuqa bilan ta’minlashda muhim o‘rin egallaydi. Bundan tashqari tuproqdagi mikroorganizmlar ta’sirida organik moddalar parchalanadi. Parchalangan moddalami yashil o‘simliklar o‘zlashtiradi. 0 ‘simliklar bir-biriga ijobiy va salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, yomg‘sevar o‘simliklar soyasevar o‘simliklarga sharoit yaratsa, zarpechak, devpechak, shumg‘iya kabi parazit o‘simliklar ayrim yowoyi va madaniy o‘simliklaming rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. o‘simliklar hayoti tashqi muhitning ayrim ekologik omillari ta’sirida bo‘ladi. 0 ‘simliklar turlarining kamayishiga va yashash sharoitiga inson bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Odamlar xo‘jalik faoliyatida o‘simliklar dunyosiga juda katta ta’sir etadi. Ulaming o‘simliklarga ta’sirini ijobiy va salbiy ta’sirlarga ajratish mumkin. yashash

2.