1-amaliy mashg’ulot Mavzu: Traktor va avtomobil dvigatellarini umumiy tuzilishi bilan tanishish

4.3. Karbyuratorli va dizel dvigatellarini bir-biridan farki va ulardagi asosiy kismlarini vazifalarini tushuntiring.
Dizellar karbyuratorli dvigatellarga nisbatan kuyidagi afzalliklarga ega.

1. 
   Teng bir ishni bajarish uchun 25…30 foiz kamrok yonilgi sarflaydi;
   
2. 
   Dizel yonilgisi benzindan arzon;
   
3. 
   Ishlatilgan gazlarning tarkibida zaxarli moddalar kam;
   
4. 
   Bezinga nisbatan dizel yonilgisi yonginga xavfsiz;
   
5. 
   Dizellar dastlabki xolatini uzok vakt saklab kolish kobiliyatiga ega, ya’ni chidamli.
   

Dizellar uz navbatida kuyidagi kamchiliklarga ega.

1. 
   Sikilish va kengayish jarayonlarida gazlarning bosimi karbyuratorli dvigatellarga nisbatan 2…. 3 marta katta, bu esa dvigatel kismlarining mustaxkamligini oshirishni talab etadi;
   
2. 
   Bir xil kuvvatga ega bulgan dizelning ulchami va vazni karbyuratorli dvigatelga nisbatan katta;
   
3. 
   Sovuk iklimda dizel dvigatellarini yurgizish kiyinrok.
   

Karbyuratorli dvigatellar bilan dizellarda xosil bulgan issiklik energiyasidan foydalanish darajasi 3-rasmda chizikli tasvir tarzida kursatilgan.

Xozirgi zamon dizellari yaxshi iktisodiy kursatgichlarga ega bulganligi sababli, ular xar-xil yuk kutaradigan turdagi yuk avtomobillar va avtobuslarning dvigateli sifatida keng tarkalgan. Yukorida kayd etilgan afzalliklarni xisobga olib dizellar dvigtellari AKSH, Garbiy Yevropa va Yaponii davlatlarida kuplab ishlab chikarayotgan yengil avtomobillarga xam kuyilmokda.
Dizel dvigatelida karbyuratorli dvigatelga nisbatan fark kilinadigan kismlari kuyidagilar.

Dizellarda 1. Yonilgi nasosi 2. Forsunkalar Karbyuratorlida:
1. Karbyurator 2. Elektr uchkuni bilan yondirish svechasi 3. Uzgich taksimlagich.

3. 
   Bir va turt tsilindrli dvigatellarni bir-biridan farki va ulardagi asosiy kismlarni rakamlar bilan kursatib tushuntiring.
   

Bir tsilindrli dvigatelning tirsakli vali ravon aylanmaydi: kengayish takti kechayotganda tez va kolgan barcha traktlar kelayotganda sekin aylanadi. U ishlayotganda juda katta inertsiya kuchi xosil bulib, uni muovozanatlash juda kiyin, tirsakli valning aylanish chastotasini tez oshirish xususiyatiga ega emas.
Ushbu barcha kamchiliklarni bartaraf etish uchun traktorlarga tsilinlralari bir kator 4-rasmda turt tsilindrli dvigatelning bitta umumiy tirsakli valiga birgalikda biriktirilgan kurilishga ega.
Valning krivoshiplari (tirsaklari) bir tekislikka joylashgan bulib, ikki chettagisi bir tomonga ikkita urtadagisi karama – karshi tomonga (180⁰ burchak ostida) yunalgan. Birinchi va turtinchi tsilindrdagi porshenlar juft-juft bulib pastga tushadi, ikkinchi va uchinchi dagilari esa yukori ga kutariladi (va aksincha).
Kengayish takti tsilindrlarda ma’lum ketma ketlikda galma–gal kechadi. Buning tsilindrlarning ishlash tartibi deyiladi. D-240 dvigatelning ishlash tartibi
4- rasmda keltirilgan bulib, u kuyidagicha yoziladi..1-3-4-2 A-41 va D-144 dizellari xam shu tartibda ishlaydi.
3-jadval.

Tirsakli val yarim aylanganda	TSilindirlar
	1	2	3	4
I- Takt 0^0 -180^0	Ish bajarish	CHikarish	Sikish	Kiritish
II-Takt 180^0 – 360^0	CHikarish	Kiritish	Ish bajarish	Sikish
III-Takt 360^0 – 540^0	Kiritish	Sikish	CHikarish	Ish bajarish
IV-Takt 540^0 – 720^0	Sikish	Ish bajarish	Kiritish	CHikarish

4.