1-Amaliy mashg‘ulot Avtotransport vositalarining yonilg‘i moylarini ifloslanishini o‘rganish Ishdan maqsad

Karbonat angdrid gazi muhitida eritib qoplash rejimlari

Ta’mirlanadigan detal diametri mm	Tok kuchi A	Elektr yoyi kuchlanishi V	Suyuqlantirib qoplash tezligi m/soat
10...20	70...95	18...19	20...60
20...30	90...120	18...19	30...60
30...40	110...140	18...19	40...60

9.2-jadval

Detallarni turi va ishlash sharoitiga qarab payvandlash turini tanlash jadvali.

Detal nomi	eyilganlik miqdori	Tiklash usuli
Taqsimlash vali	2 mm
Rama qismi	4 mm
Silindr gilzasi	0,2 mm

Hisobot shakli va mazmuni

1.Ishning nomi va maqsadi.

2.Payvandlashning elektr yoyi sxemasini tahlil qilib yozib chiqish.

3.Keltirilgan detallarni tiklash usulini tahlil qilib jadvalga yozish.

Sinov savollari

1. Elektr payvandlashda tok kuchining miqdori qancha bo‘ladi?

2. Elektr payvandlashda tok kuchlanishining miqdori qancha bo‘ladi?

3. Karbonat angidrid gazi muhitida payvandlashni tushuntirib bering.

4.Elektr payvand yoyi anod sohasida harorat qanday bo‘ladi?

5. Elektr payvand yoyi katod sohasida harorat qanday bo‘ladi?

10-Amaliy mashg‘ulot

Detallarni kavsharlab qayta tiklash texnologiyasini o‘rganish
Mashg‘ulotning maqsadi: Detallarni kavsharlash turlari va unda qo‘lla­niladigan flyuslar turlarini o‘rganib tahlil qilish.

Nazariy kism. Eritilgan oraliq metall yoki uning qotishmasi yordamida me­tall jismlarni ajralmas brikmasini hosil qilish jarayoniga kavsharlash deb ataladi. Erib turib, sovish jarayonida qattiqlashib, jismlar o‘zaro mustahkam bog‘lanadi. Oraliq metall (yoki qotishma), to‘ldirgich (pripoy) deb ata­lib, payvandla­nayot­gan metalga nisbatan, past haroratda erishi talab qili­nadi. Ishlatish vazi­fasiga qarab to‘ldirgichlar quyidagicha guruxlarga bo‘lina­di: juda tez eriy­digan, tez eriydigan, o‘r­ta­cha eriydigan, sekin eriy­digan va juda sekin eriy­digan. Ularning bunday ajra­ti­lishi ularning erish harorati­dan kelib chiq­qan­dir. Shuning uchun juda tez eriydigan erish harorati 145^o S gacha, tez eriy­digan to‘ldirgichlarniki – 145…450^o S orasida, o‘r­tacha eriy­di­gan­lar­niki – 450…1100^o S orasida, sekin eriydigan to‘ldir­gichlarniki – 1100…1850^o S orasida va juda sekin eriydiganlari – 1850^o S haroratdan yuqori bo‘ladi.

To‘ldirgichlarga qo‘yiladigan asosiy texnologik talablar quyidagi­lar­dir: yuqo­ri suyuqlanib oqishi, briktiriladigan yuzalarga yaxshi yopishishi, ish­lov beri­layotgan yuzada engil oqishi, asosiy metalga nisbatan erish harorati pastligi, hosil bo‘ladigan chokning etarli darajada mustahkamlmgi va plas­tik­lagi, zanglashga qarshi bardoshliligi va to‘ldirgichning issiqlikdan ken­gayish koeffitsienti asosiy metal issiqliknan chiziqli kenegayishi koeffi­sientiga yaqinligi.

To‘ldirgichlarni umuman ikki guruhga ajratish mumkin – yumshoq (erish harorati 450^o S gacha) va qattiq (erish harorati 450^o S dan yuqori).

Birinchi guruhga yengil eriydigan, qo‘rg‘oshin, qalay, vismut, kadmiy, surma va boshqalar asosidagi to‘ldirgichlar bo‘lib, ular boshqa metal yuziga yaxshi xo‘lla­nishi, yuqori plastikligi va mo‘rtlanishning yo‘qligi bilan harakterlanadi. Asosiysi kavsharlash jarayonida to‘ldirgichlar oddiy elektr eritgich (payal­nik) yordamida eritilib, amalga oshiriladi. Birinchi guruhdagi to‘ldirgichlar yuqori bo‘lmagan haroratda va yuqori bo‘lmagan urilish kuchlanishlarida ishlay­digan detallarni kav­sharlashda ishlatiladi. Yumshoq to‘ldirgichlarni shuning­dek, qalay-qo‘rg‘o­shin­li deyilib, uning tarkibida asosan qalay, qo‘rg‘oshin va oz­roq surma bo‘ladi. Tarki­bi­da surma bor - yo‘qligiga qarab; surmali – POSSu 10-2, POSSu 15-5, POSSu 25-2 va boshqalar, kam surmali – POSSu 30-0,5, POSSu 40…0,5 va boshqalar, hamda surmasiz - POS10, POS18, POS40, POS50, POS61 i POS90 to‘ldirgichlar kiradi. Harflar so‘nggidagi raqamlar to‘ldirgich tarkibidagi qalayning o‘rtacha miqdorini foiz xisobida, chiziqcha­dan keyingi son esa surmaning foiz miqdorini bildiradi.

POS18 to‘ldirgich oddiy holatlarda qo‘llansa, POS30, POS40 – esa ma’su­liyatli brikmalarni, ya’ni yuqori ishonchlilik va zichlilik, POS61, POS50 – esa ishlatish davrida oksidlanmaydigan ma’sul brikmalarni kav­sharlashda foydalani­ladi. Bu to‘ldirgichlarning mustahkamlik chegarasi 28…32 MPa/m ² teng bo‘ladi.

Ikkinchi guruxga, ya’ni qiyin eriydigan to‘ldirgichlarda xam yuqorigidek bo‘­lib, uning erish harorati asosiy metallnikidan 50…75 ^o S ga farq qiladi. Po‘­­latlarni kavsharlashda, yuqori haroratga chidaydigan va mustahkam yopishish xususiyatiga zga bo‘lgan, mis va uning qotishmalari, kumush va uning qotishma­la­ri, nikel asosidagi qotishmalar va boshqalar to‘ldirgich sifatida qo‘llani­ladi. Mis (M1, M2 rusumida) va mis-ruxli (LK-62-0,5, PMS36, PMS48 va PMS54 rusumida) qattiq to‘ldirgichlar sim yoki prutok ko‘rinishda bo‘lib, un­da­­gi dast­labki son rux miqdorini, qolgani rux bo‘ladi. PMS54 misli, bron­za­li va po‘­lat buyular kav­sharlanib, bukuvchi va uriluchi yuklamalari yo‘q bo‘l­gan brikma­larga qo‘llaniladi. PMS48 – erish harorati 900^o S dan yuqori bo‘l­gan, uriluv­chi, tebranuvchi va bukuvchi yuklanishlari bo‘lmagan mis qotishma­la­ri­ni kav­shar­lashda ishlatiladi, PMS36 – latunlarni kavsharlashda qo‘llani­la­di. Bu to‘ldirgichlarni tortilishga mustahkamlik chegarasi 210…250MPa/m².

Kumush to‘ldirgichlar esa yengil eriydigan va standart guruhlarga bo‘li­nadi. engil eriydigan kumush to‘ldirgichlarni erish harorati 183…324^o S bo‘lib, uning tar­kibi kumushning qalay va qo‘rg‘oshin birikmalari bo‘lsa, ba’zi holatlarda surma va kadmiy qo‘shiladi. Ularning quyidagicha rusumlari bor; PSr 2,5, PSr 3-97, PSr 10-90 va boshqalar bo‘lib, tarkibidagi kumush miqdori 10% ( harflardan keyingi birinchi son) dan kam bo‘ladi. Bunday to‘ldirgichlar simlar va boshqa elektro­tex­nik birikmalarni kavsharlashda qo‘llaniladi.

Standart to‘ldirgichlarga (erish harorati 500…822 ^o S) asosan kumush, mis va rux qotishmasi kiradi. Shuningdek ozroq miqdorda qalay kadmiy fosfor va marganets bo‘lishi ruxsat etiladi. Standart to‘ldirgiyalar po‘lat, mis va ularning qotishmalarida tayyorlangan ma’sul detallarni kavsharlashda ishla­ti­linadi. Na’muna sifatida to‘ldirgichlarning PSr10, PSr12M, PSr25, PSr45, PSr65 va PSr70 rusumlarini ko‘r­satish mumkin. Rusumdagi raqam kumush miqdorini bildiradi. Bunday to‘ldirgichlar yuqori fiziko-ximik xusu­siyat­lari bilan harakterlidir.

10.1-jadval