1-amaliy ish. Kasb ta’limi yo’nalishi talabalarini informatsion ijodkorligini rivojlantiruvchi metod va vositalar. P. Torrensning “Tugallanmagan rasmlar” testidan foydalanish asosida kreativlikni rivojlantirish

13.2. - jadval

Anʻanaviy va kreativ taʻlimning qiyosiy tahlili

Mezonlari	Anʻanaviy taʻlim	Kreativ taʻlim
Malaka oshirish maqsadi	Bilim va nazariya bilan oʻrtoqlashish	Axbrotlashgan jamiyatda tinglovchida kreativ qobiliyatni rivojlantirish va faollikni shakllantirish
Oʻqituvchi faoliyati	Aktiv, bilim berishga yoʻnaltirilgan	Innovatsion boʻlib, bunda oʻqituvchi tinglovchi kreativligini tashkiliy-pedagogik shartlar (AKT) asosida rivojlantiradi
Taʻlim shakli	Frontal	Faol boʻlib, AKT muhitida yangilik izlash, umumlshtirish, tizimlshtirish va uni taʻlim jarayonida qoʻllaydi
Taʻlim metodlari	Ogʻzaki, koʻrgazmali	Jamoaviy, individual (yakka), tarmoq birlashmasi
Taʻlim vositalari	Darslik va oʻquv qoʻllanmalar	Tarmoq texnologiyalari, elektron va mobil texnologiyalar
Faoliyatni baholash	Oʻqituvchi tomonidan amalga oshiriladi	Oʻz - oʻzini baholash va nazorat qiladi, tahlil qiladi

Kreativ taʻlim oʻquv jarayoniga taʻlim oluvchini yuqori darajada qamrab olish bilan harakterlanadi, yaʻni ularning qoʻyilgan vazifani yechishga ijod qilish va anglash faoliyatini faollashtiradi. Kreativ taʻlim fikrni faollashtirishga qaratilgan boʻlib, taʻlim oluvchini oʻz hohishiga qaramasdan uzoq vaqt davomida faol boʻlishga majburligi, oʻquv tadqiqot jarayoniga jalb qilinishi, ijodiy tomondan mustaqil fikr qabul qilishi, yuqori darajadagi motivatsiya va emotsionallikka ega boʻlish bilan farqlanadi.

Psixologik - pedagogik adabiyotlarda kreativ taʻlimni turli metodlari klassifikatsiyasi keltirilgan:

1. 
   Fikrlash turi boʻyicha klassifikatsiyalash (D.Gilforda [54]).
   

1. 
   konvergent−keltirilgan variantlardan yagona toʻgʻri yechim topishga qaratilgan
   
2. 
   divergent - imkoni boricha yechimga olib boruvchi variantlar sonini ishlab chiqishga qaratilgan
   
1. 
   E.Bos klassifikatsiyasi [55]:
   
   1. 
      Intuitiv - qisqa muddatga va spontanlikka asoslangan, tayyorgarliksiz intuitiv fikrlash, vazifani tahlil qilish va amaliy bajarish, lekin muammoni toʻgʻri qoʻyish majburiyati (bunday texnik metodlarga “Aqliy hujum», “Keskin burilish»
      
   2. 
      diskursiv (maʻruza) - berilgan topshiriqni tahlil qilish, bunda muammoni toʻlaligicha oʻrganish va uning yechimiga qadamma−qadam siljish talab etiladi (“Morfologik quti», “Relevantlik asosida daraxtsimon tahlil» va b.lar);
      
   3. 
      kombinatsiyalangan - intuitiv va destruktiv turdagi texnik metodlar hususiyatlarini birgalikda qoʻllash (bunday turdagi texnik metodlarga “TRIZ», “Uolt Disney metodi», “Kelajak ustaxonasi» va b.lar);
      

3. A.Zusman klassifikatsiyasi [56]:

3.1.shartlar /motivatsiya/ tashkillashtirishni yaratuvchi metodlar - kreativlikni rivojlantiruvchi muhit yaratib beradi (bunday turdagi texnik metodlarga “Napalon metodi», “Musiqa tinglash» va b.lar);

3.2. randomizatsiya (takroriy) - tasodifiy yechimlarni topishga yordam beradi (bunday turdagi texnik metodlarga “Aqliy hujum» va b.lar);

3.3. fokuslash usullari - bir muammoni yechishga va umidsizlikdan qochishga yordam beradi, texnikaning bosqichma-bosqich taʻrifini va harakatlar uchun aniq koʻrsatmalarni taklif etiladi (« Belgilar roʻyxati» va boshqalar);

3.4. tizimlar - muayyan tartibda bajarilishi kerak boʻlgan yunaltirilgan yoki tasodifiy bosqichlarni oʻz ichiga oladi (bunday metodlar « QFD» va boshqalarni oʻz ichiga oladi);

3.5. belgilovchi metodlar - oldindan belgilangan traektoriyalarni (masalan, « Muammoni bartaraf qilish» (bir qadam), « TRIZ» (ideal echim topish uchun moʻljallangan koʻp bosqichli jarayon) va boshqalarni kiritish uchun bir yoki koʻp bosqichli tavsiyalar berish;

3.6. evolyusion metodlar - oʻrganilayotgan tizimni rivojlantirishning asosiy qonunlariga (TRIZ va shu kabilar) muvofiq yaratilgan;

3.7. axborot bazasining innovatsion usullari - inson innovatsion tajribasining oʻtmishidan olingan va tuzilgan bilimlardan foydalaniladi. (« Ziddiyatlar stoli» , « 40 ta innovatsion prinsip» va boshqalar)

Yuqorida koʻrsatilganlardan tashqari boshqa turdagi klassifikatsiyalar ham mavjud.

Shuni taʻkidlash kerakki, psixologiya va pedagogika ham taʻlim muassasalrining turiga qarab ijtimoiylik shartlaridan kelib chiqqan holda kreativlikka toʻgʻridan-toʻgʻri bogʻliq. Ular konservativ taʻlim muhiti shakllantirilgan taʻlim muassasalari mavjudligini koʻrsatdilar, bunda u yerda shunday muhit yashayotgani emas, balki uni yaratayotganlari haqida gapiriladi. Shu bilan birga, kreativ fikrlashni ragʻbatlantiradigan taʻlim muhiti yaratilgan taʻlim muassasalari ham mavjud. Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, kreativ taʻlim qobiliyatni rivojlantiruvchi imkoniyat sifatida taʻlim jarayonini tashkillashtirishga bogʻliq.

Bundan tashqari bir qator tadqiqotchilar [57, 58, 59, 60] «kreativlikning shakllanishi va rivojlanish jarayoni turli sohalar va bilimlar uchun oʻziga xosdir, shuning uchun professional ijodkorlikning oʻziga xosligini koʻrsatib turibdi, bu esa professional muammolarni hal qilishda ijodiy yondoshishda hamda faoliyatning ijodiy mahsulotini yaratishda namoyon boʻladi» deb taʻkidlaydilar.
Nazorat savollari:

1. 
   Kreativlikni shakllanishiga taʻsir koʻrsatuvchi omillar nimalardan iborat?
   
2. 
   Kreativlik tushunchasiga turli soha vakillarining taʻriflaridan misollar keltiring va tafsiflang.
   
3. 
   Kreativlik metodlar klassifikasiyasi.
   

1^ http://ariosto.ru/o-tvorchestve-i-masterstve/page/1-6