1 A. X. O‘roqov

8.4. Harakat jadalligini hisobga olish 
Harakat jadalligi va tarkibini tahlil qilish mavjud va istiqbolli harakat 
jadalligi va transport-ekspluatastion xususiyatlarini aniqlash, yo‘llarning yuk 
ko‘tarish qobiliyatini aniqlash, ta’mirlash davrida yo‘l qoplamalirini eyilishini 
nazorat qilish, shuningdek, yo‘llarni ta’mirlash va saqlash ishlari uchun ajratilgan 
mablag’lardan foydalanish samaradorligini oshirish imkonini beradi.
Transport vositalari harakatini xisobga olish ko‘rsatkichlari foydalaniladi: 
avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash, ularni rekonstrukstiya qilish, 
shuningdek yo‘l va yo‘lning ayrim elementlarini kuchaytirishni rejalashtirish va 
tashkil etishda; avtotransport xio‘mati va yo‘l-ekspluatastiya bino va inshootlarini 
qurish bosqichida yo‘llarni muhandislik jihozlash bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab 
chiqishda; yo‘llarda harakat xavfsizligini tashkil etish va ta’minlash chora-
tadbirlarini ishlab chiqish va amalga oshirishda. 
Bundan tashqari, harakat jadalligi va tarkibi ma’lumotlaridan avtomobil 
yo‘llari tarmog’ini rejalashtirish va aniq loyihalash uchun qidirish va iqtisodiy 
asoslashda, yo‘l to‘shamalarini hisoblash usullarini ishlab chiqishda, shuningdek, 

---

371 
avtomobil yo‘llarining turli elementlarini loyihalash normalarini tayinlashda ilmiy-
tadqiqot va loyiha tashkilotlari tomonidan ishlatiladi 
Barcha avtomobillar tarkibi quyidagi guruhlar bo‘yicha alohida-alohida 
hisobga olinadi: yuk ko‘tarish qobiliyati 3,5 tonnagacha bo‘lgan engil 
avtomobillar, yuk ko‘tarish qobiliyati 3,5-12,0 tonna bo‘lgan o‘rtacha 
avtomobillar, yuk ko‘tarish qobiliyati 12,0 tonnadan yuqori bo‘lgan og’ir 
avtomobillar, avtopoezdlar, engil avtomobilllar, avtobuslar, traktorlar va qishloq 
xo‘jaligi mashinalari, motostikl va velosipedlar. Ishning maqsadi va vazifalaridan 
kelib chiqqan holda daladagi (vizual) harakat jadalligi va tarkibini hisobga olib, 
vaqt davomiyligi uchun quyidagi tartibda tayinlash tavsiya etiladi: a) loyihalash 
ishlarini bajarish uchun 10-11 soatgacha; b) yo‘llar toifasini aniqlash uchun 8-10 
soatgacha; V) yo‘lni mukammal ta’mirlash uchun 6-8 soatgacha; g) yo‘lni joriy 
ta’mirlash uchun 4-6 soatgacha; d) yo‘l harakatini tashkil etish uchun1-4 
soatgacha; e) vaqtinchalik harakatni tashkil etish uchun 1 soatgacha. 
MShN 45-2007 “Avtomobil yo‘llarida transport vositalari harakatini hisobga 
olish bo‘yicha yo‘riqnoma”ga dala sharoitida harakat jadalligini vizual hisobga 
olishda “K
S
” o‘tish koeffistientlari orqali quyidagi formula bo‘yicha harakatning 
o‘rtacha sutkalik jadalligi 1, 2, 3, . . 11 soat (N
chas
) aniqlanadi: 
N
sut 
= N
chas
K
s 
Be erda: K
S 
– soatlik harakat jadalligidan o‘rtacha sutkalik harakat 
jadalligiga o‘tish koeffistienti. 
O‘rtacha yillik harakat jadalligi quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
N
sg.sut 
= N
sut
K
g
Bu erda: K
g 
– sutkalik harakat jadalligidan o‘rtacha yillik harakat jadalligiga 
o‘tish koeffistienti. 
Oqim tarkibini aniqlash uchun o‘rtacha sutkalik yoki o‘rtacha yillik harakat 
jadalligi MShN 45-2007 da berilgan o‘rtacha sutkalik transport oqimi tarkibining 
koeffistientlariga ko‘paytiriladi. 
Yo‘ldan o‘tayotgan transport vositalarini sanash amalga oshiriladigan joy 
sanoq nuqtalari deyiladi. Harakat jadalligini avtomatik hisobga olish nuqtasining 

---

372 
joylashishi MShN 45-2007 talablariga javob berishi kerak. Avtomobil yo‘llarida 
harakat jadalligini hisobga olish uni o‘tkazish usulidan qat’i nazar har oyning 15-
20 sanasida amalga oshiriladi. MShN 45-2007 bo‘yicha belgilangan kunlarda 
avtomatik qurilmalar bo‘yicha harakat hisobi kun davomida soat 0.00 dan 24.00 
gacha uzluksiz olib boriladi va vizul usulda mahalliy vaqt bilan soat 8
00
dan 19
00 
gacha bo‘lgan vaqt oralig’ida amalga oshiriladi. №1 shaklining barcha kartalari 
xisoblagich tomonidan hisobning to‘liq kuni uchun tekshiriladi va imzolanadi, uch 
kun ichida BDD muhandisiga topshiriladi. 
Pri avtomatizirovannoy ucheti dvijeniya primenyaetsya peredvijnoy punkt 
(ris 1.) prednaznachennogo dlya opredeleniya intensivnosti dvijeniya, a takje 
sostava transportnogo potoka. S ego pomoщyu mojno identifistirovat transportnыe 
sredstva po ix bokovomu profilyu, opredelyat skorost, napravlenie dvijeniya, 
gabaritnыe razmerы. 
Harakatning avtomatlashtirilgan mobil nuqta hisobida qo‘llaniladi (1-rasm) 
harakat jadalligi hamda transport oqimining tarkibini aniqlash uchun 
mo‘ljallangan. Uning yordamida transport vositalarini yon profili bo‘yicha 
aniqlash, harakat tezligi, yo‘nalishi, o‘lchamlarini aniqlash mumkin.

---

373 
Shakl № 1 
Harakat jadalligini hisobga olish 
QAYDNOMASI 
Avtomobil 
yo‘li 
nomi_________________________________ 
DRP 
_____________________ Ro‘yhatga olish punkti № _______ na _________ km. 
Hisobga olish kuni _________________________________________________
kun, oy, yil(xafta kuni)
Hisobga olish vaqti: boshlanishi ______________tugashi ________________ 
soat soat 
Transport turlari 
To‘g’ridan-
to‘g’ri harakat 
Teskari harakat 
1. Yuk avtomobillari:
engil 3,5 t gacha
o‘rta 3.5-12,0 t
og’ir 12,0 t dan yuqori 
Jami ... 
Jami ... 
Jami ... 
Jami ... 
Jami ... 
Jami ... 
2. Avtopoezdlar
Jami ... 
Jami ... 
3. Engil avtomobilllar
Jami ... 
Jami ... 
4. Avtobuslar 
Jami ... 
Jami ... 
5. Traktor va qishloq ho‘jaligi 
mashinalari 
Jami ... 
Jami ... 
6. Motostikllar va velosipedlar 
Jami ... 
Jami ... 
Hisoga oluvchi _______________ _________________ 
imzo F.I.O 
Tekshiruvchi: DRP boshlig’i _____________ _________________ 
imzo F.I.O 
Qabul qilish punkti o‘z ichiga ikki ustunli uzatuvchi – qabul qiluvchidan 
iborat, interfeys bloki va kompyuter. Ko‘chuvchi nuqta ikki variantli kompleksdan 
iboart bo‘ladi: mustaqil variantli; mobil laboratoriya KP-514PM uchun uskunalar 
qo‘shimcha majmui. Texnik xususiyatlari: tezlikni o‘lchash diapazoni-10-160 

---

374 
km/soat, boshqariladigan yo‘lning chiziqli soni-2, postlari orasidagi masofa 15 m 
dan ko‘p emas, taniladigan tasniflash tayanch guruhlari soni-9. 
Rasm 8.1. Harakat jadalligi va tarkibini hisobga olishning avtomatlashtirilgan 
tizimi 
Harakat jadalligini o‘tgan yillardagi harakat jadalligini o‘zgarishlar haqidagi 
ma’lumotlardan foydalanish asosida ishlab chiqilgan bashorat qilish uchun usullar 
va modellari, ko‘rilayotgan hududdagi transport aloqalarini tahlil qilish usullari; 
xo‘jalik faoliyatini ko‘p variantli tahlil qilish usullari, ekspert baholashni qo‘llash. 
Muhim prognozlash qadami-harakat jadalligi ma’lumotlaridan foydalanish 
maqsadlariga bog’liq bo‘lgan prognozlash davrini belgilashdir. Shu asosda 
quyidagi bashoratlash muddatlari ajratiladi: 2 yilgacha harkatni tashkil qilishda va 
5 yilgacha ta’mirlashda qisqa muddatli prognozlash (10-15 yil); 12 yilgacha yo‘lni 
rekonstrukstiya qilish loyihasini ishlab chiqish uchun o‘rta muddatli prognozlash 
(20 yil yoki undan ko‘p); yangi yo‘lni loyihalashda uzoq muddatli prognozlash (20 
yil yoki undan ko‘p). 
Suщestvuet nekotorыe modeli kotorыe primenyaetsya pri prognozirovanie 
intensivnosti dvijeniya:
Harakat jadalligini bashorat qilishda qo‘llaniladigan ba’zi modellar mavjud:
1. N
t
=N
0
(1+pt) – chiziqli model;
2. 
N
t






