1 A. X. O‘roqov

8.5. Avtomobil yo‘llarini muxofaza qilish 
Yo‘llarda yaxshi yo‘l harakati sharoitini saqlash uchun yo‘llardan 
foydalanish, yo‘l va yo‘l inshootlarini muhofaza qilish qoidalariga rioya qilish 
muhim ahamiyatga ega. Umumfoydalanuvdagi avtomobil yo‘llarini muhofaza 
qilish tegishli yo‘l tashkilotlari, ichki ishlar organlari va mahalliy tashkilotlar 
tomonidan ta’minlanadi. 
Ushbu qoidalarning asosiy talabi yo‘l harakati xavfsizligini, yo‘llar va yo‘l 
qurilishlari xavfsizligini kafolatlovchi transport vositalarining avtomobil yo‘llarida 
harakatlanish ruxsatnomasidir. Eng ko‘p qoidabuzarlik kuzatilgan yo‘l qoplamasi 
va yoqasi, yo‘l to‘shamasidagi buzilishlar traktorlarning jamoat yo‘llarida 
harakatlanishidir. 
Qoidabuzarliklarga yana bir misol, IIV YHXBB maxsus kuzatuvi ostida 
umumfoydalanuvdagi avtomobil yo‘llarida katta o‘lchamli qishloq xo‘jaligi 
vositalari ketishi, xavfli transport sharoitlari yaratishi hisoblanadi. 
Yo‘l inshootlari uchun katta o‘lchamli og’ir transport vositalarining harakati 
katta xavf tug’diradi. Shuning uchun yo‘l qoidalari bunday transport vositalarining 
qatnov yo‘li va vaqtini majburiy muvofiqlashtirishni nazarda tutadi. O‘tish uchun 
katta xavfli bo‘lgan yuklar ularning belgilari bilan maxsus to‘siqlar va uskunalari 
bilan tovarlar yo‘llarda tashiladi, shuning uchun u tovarlarni tashish uchun yo‘l 
chetidan foydalanish taqiqlanadi. Yo‘l qoidalariga ko‘ra, yo‘l xizmatlari bilan 
tasmadagi erdan foydalanish imkoniyatini muvofiqlashtirish kerak, ularning egalari 
yo‘l xizmatlari hisoblanadi. Avtomobil yo‘llarini muhofaza qilish qoidalarining 
barcha talablariga qat’iy rioya qilish yo‘l to‘shamalari va qoplamalarini eng 
zaiflashgan holatda bo‘lgan bahor davrida ta’minlanishi kerak. Xarakterli qattiq 

---

377 
qish sovuqlari va yomg’irli kuz bilan joylarda joylashgan yo‘l poyida namlik 
sezilarli darajada qayta taqsimlanishi mavjud. Pastdan yuqoriga yuqori haroratdan 
(tuproqning erigan qatlamlaridan) pastgacha (yo‘l to‘shamasi asosigacha) 
harakatlanuvchi suv tuproqda muz kristallari shaklida to‘planadi. Muzlagan 
tuproqdagi suvning harakati tuproq zarrachalarini o‘rab turuvchi plyonkalarda, 
iliqroq zarrachalardan sovuqroq, suv bug’ining sovigan tuproq zarrachalari 
yuzasida kondensastiyalanish yo‘li bilan yupqa kapillyarlarda sodir bo‘ladi. 
Bu davrda og’ir transport vositalarining o‘tishi yo‘l yuzasida ko‘pchish, 
yoriqlar va hatto yo‘l to‘shamasini buzilishlariga olib kelishi mumkin. Cho‘kishlar 
odatda gruntni namlanishi, muzlashi, namning jadal harakatlanishi oqibatida sodir 
bo‘ladi. Bu omillardan biri bo‘lmasa, cho‘kish hosil bo‘lmaydi. 
Bu cho‘kishlar yo‘llarda harakat jadalligi va oqim tarkibida yuk 
avtomobillar bo‘lishi oqibatida butun qoplamani sezilarli darajada buzilishiga olib 
keladi.
Yo‘llarning xavfsizligini ta’minlash maqsadida yo‘l harakati texnik xizmat 
ko‘rsatish va yo‘l harakatini boshqarish xizmatlari yo‘ldagi yo‘l harakati jadalligi 
va yo‘l cheklovlari imkoniyatidan kelib chiqqan holda bir qator chora-tadbirlarni 
nazarda tutadi. Vaqtinchalik chora-tadbirlar yo‘l to‘shamasini eng namlangan 
davrida harakatni cheklash yoki og’ir yuk mashinalari uchun harakatni yopish, 
shuningdek yo‘l yuzasiga tushadigan yuklarni kamaytirish uchun muhandislik 
chora-tadbirlar ishlab chiqiladi. Keskin choralarga yo‘l to‘shamasini ko‘pchigan 
joylarini to‘liq qayta qurish kiradi. 
Bahor davrida yo‘l to‘shamalirini saqlanganligini ta’minlash bo‘yicha chora-
tadbirlarni tanlash, yo‘l to‘shamalarining va yo‘l poyi gruntlarining mustahkamlik 
xususiyatlarini tekshirish natijalariga ko‘ra amalga oshiriladi. Bunday tekshirishlar 
asosida yo‘lning haqiqiy(amaldagi) elastik modulini