1-2- ma’ruza. Mashina detallari va ish jihozlari

Tishli uzatmalar 
Tishli uzatma aylanma harakatni yaqin masofaga uzatish sonini o‘zgartirmay 
uzatishga imkon beradi. U bir-biri bilan ilashib ishlaydigan ikkita yetakchi va yetaklanuvchi 
tishli g‘ildiraklardan iborat bo‘ladi. Yetaklovchi g‘ildirak, odatda kichik bo‘lib, 
shesternya
deb yuritiladi, yetaklanuvchisi esa katta bo‘lib, 
g‘ildirak
deyiladi (1.10 va 1.11-rasmlar). 
Tishli g‘ildiraklarning o‘zaro joylashuviga ko‘ra tishli uzatmalar tashqi va ichki 
ilashishli (1.10-rasm, 
a, b),
reykali ilashmali (1.10-rasm, v) bo‘ladi. Reykali uzatmada 
shesternyaning aylanma harakati ilgarilama-qaytma harakatga va aksincha o‘zgartiriladi. Val 
o‘qlarining geometrik joylashuviga ko‘ra parallel o‘qli uzatmalar - tashqi va ichki ilashishli 
silindrik tishli uzatmalar (1.10-rasm, 
a . . . д), 
o‘zaro kesishuvchi o‘qli - konussimon tishli 
uzatmalar (1.10-rasm, ж), ayqash 
o‘qli - silindrik vintli (1.10- rasm, и), konussimon gipoidli (1.10-rasm, з) va chervyakli 
(1.10-rasmga qarang) uzatmalarga bo‘linadi. 
Tishlarning g‘ildiraklarda joylashuviga ko‘ra uzatmalar to‘g‘ri (1.10-rasm, 
a,
 
б, в, e)
va qiya tishli (1.10- rasm, г, d) bo‘ladi. 
1.10 - rasm. Tishli uzatmalar. 

1.11-rasm. Tishli uzatmalar ko‘rinishlari. 

---

Umuman tishli uzatmalar tasmali uzatmalarga nisbatan katta quvvatlarni uzata oladi, 
uzatish sonlarnning o‘zgarmas, aniq va katta bo‘lishini ta’minlaydi, gabariti kichik, FIK 
katta bo‘ladi, uzoqqa chidaydi va ishonchli ishlaydi. 
Chervyakli uzatmalar 
Chervyakli uzatmalar o‘zaro yaqin ayqash joylashgan (ko‘pincha 90°S) burchak 
hosil qilib, vallar o‘rtasidagi harakatni uzatish uchun xizmat qiladi. Chervyakli uzatmada 
harakat uzatish vintli juftlar prinsipiga asoslangan bo‘ladi. Vint vazifasini chervyak 1 
bajaradi, chervyak g‘ildiragi 2 gayka vazifasini o‘tab, chervyakli birikma hosil qiladi (1.12 -
rasm). 
1.12-rasm.Chervyakli uzatma. 
Chervyak legirlangan yoki uglerodli po‘latdan, chervyak g‘ildiragi bronza yoki 
cho‘yandan tayyorlanadi. Bu uzatmani afzalliklari: shovqinsiz ishlaydi, juda ixcham, yuqori 
uzatishlar soniga ega, 15 m/s aylanma tezlik bilan 750 kVt quvvatni uzata oladi. 
Asosiy afzallik, u o‘zini-o‘zi tormozlash xususiyatiga ega, aylanma harakat faqat 
chervyakdan g‘ildirakka o‘tadi, aksi bo‘lishi mumkin emas. Strelali kranlarda yuk ko‘tarish, 
burish va yurish mexanizmlarida ko‘p qo‘llaniladi. Uzatmaning kamchiliklari: foydali ish 
koeffitsienti past (0,7.. 0,9), tiqilib qolishi mumkin va qimmatbaho antifriksion material 
ishlatishni talab qiladi.