1-2- ma’ruza. Mashina detallari va ish jihozlari

1.5.7. To‘xtatgichlar va tormozlar 
Qurilish mashinalarining mexanizmlari tormozlar va to‘xtatgichlar bilan 
jihozlanadi. To‘xtatgichlar chig‘irlar, tallar, domkratlarda qo‘llanilib, ular ko‘tarilgan yoki 
tushirilgan yuklarni ma’lum vaziyatda ushlab, vallarni teskari aylanib ketmasliklarini 
ta’minlash uchun ishlatiladi. Tuzilishi bo‘yicha xrapovikli 
—
tashqi ilashishli (1.31-rasm, 
a)
va ichki ilashishli (1.31-rasm, б) hamda friksion- rolikli 
va ponali turlarga bo‘linadi. 
Vazifasi bo‘yicha to‘xtatkichlar tushiruvchi va to‘xtatuvchi, ishlash usuli bo‘yicha 
— normal yopiq va normal ochiq, boshqarilish turi bo‘yicha — avtomatik va 
boshqariladigan xillarga bo‘linadi. 
1.31-rasm. To‘xtatgichlar va tormozlar. 
Har qanday xrapovikli to‘xtatgich valga yoki barabanga bikir qilib mahkamlangan, 
maxsus shakldagi tishi bor, tashli g‘ildirak 1 dan va qo‘zg‘almas 
o‘kda erkin o‘tiradigan tishlagich 2 dan iborat. Yuk ko‘tarilganda tishlagich g‘ildirak 
tishlarida erkin sirpanib uni aylanishga to‘sqinlik qilmaydi. Yuk tushayotgan g‘ildirakni 
aylanishga to‘sqinlik qiladi. 
Tormozlar barabandagi yoki mexanizm validagi burovchi momentni; tormozning 
bir-biriga tegib turuvchi qo‘zg‘aluvchan va qo‘zg‘almas elementlari orasida ishqalanish 
kuchlari tufayli hosil bo‘ladigan burovchi momentni qisman yoki butunlay muvozanatlaydi. 

---

Tormozning qo‘zg‘aluvchan elementi (shkiv, disk) tormozlanadigan val bilan 
qimirlamaydigan qilib biriktirilgan bo‘ladi, qo‘zg‘almas elementi esa (lenta, kolodka, disk) 
mashina korpusi bilan birlashtirilgan. 
Tormozlar vazifasi bo‘yicha dvigateldan uzib qo‘yilgan mexanizmlarni to‘xtatish 
uchun mo‘ljallangan to‘xtovchi (stopor) tormozlarga va tushirilayotgan yukning tezligini 
rostlash uchun mo‘ljallangan, yukni tutib turish va tushirish tormozlariga bo‘linadi. 
Tormozlar ularning bir-biriga tegib turuvchi ish elementlarining konstruktiv 
bajarilish nuqtai nazaridan kolodkali, lentali, diskli va konusli tormozlarga bo‘linadi. Lentali 
va kolodkali tormozlar qurilish mashinalarini mexanizmlarini to‘xtatish va ishga tushirishda 
keng qo‘llaniladi. 
Nazorat uchun savollar 
1.
Po‘lat sim arqon (tros)ni tuzilishini tushuntirib bering. 
2.
Strop nima uchun xizmat qiladi, turlari va tuzilishlarini tushuntiring. 
3.
O‘qlar to‘g‘risida tushuntirib bering, vallarning turlari nima uchun xizmat 
qilishini ayting. 
4.
Podshipnik turlarini izohlab tushuntiring. 
5.
Mufta nima? Qanday muftalarni bilasiz? 
6.
Blok va polispastning ishlatish sohasi. 
7.
To‘xtatgich va tormozlarning vazifasi va ularni xillarga bo‘linishi.