1-2- ma’ruza. Mashina detallari va ish jihozlari

1.5.3.
 
Blok va polispastlar 
Bloklar ishlash sharoiti o‘rnatilishiga qarab qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan bo‘ladi 
(1.30-rasm). Ishlayotganda o‘qi qo‘zg‘almaydigan bloklar, qo‘zg‘almas bloklar deb ataladi 
(1.30-rasm, a). O‘qi yuk bilan birga tushadigan yoki ko‘tariladigan bloklar qo‘zg‘aluvchan 
bloklar deb ataladi. Bu bloklar qo‘zg‘almas bloklarga qaraganda kam qo‘llaniladi (1.30-
rasm, б) 
Qo‘zg‘almas blokda 
G
massali yukni ko‘tarish uchun qanatning o‘qi uchiga miqdori 
jihatidan, 
Q
yukning massasidan katta bo‘lgan R kuch qo‘yish zarur: Chunki, kanatdan o‘tish 
paytida deformatsiyalanish va tayanchlardagi ishqalanish hisobiga qo‘shimcha ish bajariladi. 
Blokni F.I.K. (n) podshipniklarni turi kanatning qamrash kengligi, uning diametri va 
egiluvchanligiga bog‘liq. 

---

1.30-rasm. Blok polispastpastlarning turlari. 
Zoldirli va rolikli podshipniklar bilan ishlaganda n = 0,95... 0,98. Sirpanish 
podshipniklari bilan ishlaganda n = 0,95...0.98; 
Bloklar kanatning polispast (baraban) tekisligiga nisbatan 3...5 gradusgacha 
chetlanishga imkon beradi. Kuchdan yutish mumkin bo‘lgan blokda ((1.30-rasm, 
б).) R
kuchning 
S
masofasidan ikki barobar katta ya’ni, 
S = 2h. 
R
kuchning tezlign 
v
yukning tezligi 
v
1
dan ikki barobar ko‘p ya’ni, 
v= 2v
j
. 
R
kuchning 
S
masofani o‘tishda bajargan ishi 
Q
yukning 
h
masofani o‘tish 
davomida sarflagan ishiga teng bo‘lgani uchun 
R = Q/2 n , N. 
Tezlikdan yutish zarur bo‘lganda, bloklarda kuchning o‘tgan masofasi va tezligi 
yukning masofasi va tezligidan ikki barobar kichik ya’ni, 
R = 2Q/n , N. 
Polispastlar qo‘zg‘aluvchan (fazoda harakatlanadigan) va qo‘zg‘almas bir va ko‘p 
rolikdan tashknl topgan blok oboymalarining majmuidan iborat bo‘lib, ma’lum sistemada 
ularni bitta umumiy kanat qamrab olgan bo‘ladi. Qo‘zg‘aluvchan oboymada yukni ilib olish 
uchun ilmoq yoki sirtmoq bo‘ladi, qo‘zg‘almas oboyma esa biror joyga mahkamlab 
qo‘yiladi. Polispastlardan kuchdan yutish uchun (reduktor polispastlari) yoki tezlikdan 
yutish uchun (multiplikator polistlari) foydalaniladi. Qurilish mashinalarida kanatning 
taranglanishini, yuk momentini va yuritma mexanizmining uzatishlar sonini kamaytiradigan 
va yukni ko‘tarish tezligidan tegishlicha yutishga imkon beradigan reduktor polispastlari 
keng ishlatiladi (1.30-rasm, 
a, б).
Kanatning erkin uchi chig‘ir barabani 1 ga, ikkinchi uchi 
esa, blok oboymasining qo‘zg‘aluvchan 3 yoki qo‘zg‘almas 2 bloklar sistemasiga 
mahkamlanadi. Bu turdagi polispastlardan o‘rnatish ishlarida mustaqil yuk ko‘tarish 
qo‘rilmasi sifatida foydalaniladi, biroq ular asosan kranlarning, ko‘targichlar, ekskavatorlar 
va hokazolarning yuk va strela ko‘tarish mexanizmlarida ishlatiladi. Multiplikator 
polispastlar (1.30-rasm, e) kamdan-kam ishlatiladi, ular asosan gidravlik va pnevmatik 
ko‘targichlarda, kranlar va ekskavatorlarning teleskopik strelalarini harakatlantirish 
mexanizmlarida qo‘llaniladi. 
Qo‘shaloq polispastlar ikkita bir xil yakka polispastdan iborat bo‘ladi, yukni ko‘tarishda, 
tushirishda uning qat’iy tik holatda bo‘lishini ta’minlaydi hamda baraban va tayanchlarga 

---

yuk bir tekis tushishini ta’minlaydi. Polispastlarning asosiy ko‘rsatkichlari uning karraligini 
«a
p
»
hisoblanadi, uni yuk osilgan kanat o‘ramalari sonining barabanidagi o‘ramalar soniga 
bo‘lgan nisbati tarzda topiladi. Barabanga o‘raladigan kanatning eng taranglashishi 
(zo‘riqishi) 
F
max 
= 
G
юк
 + Gk
/ 
da
n
-v
kc
 
Qo‘shaloq polispastlardan foydalanish kanatning diametrini, binobarin, bloklar va 
barabanlarning diametrlarini kamaytirishga, reduktorning uzatishlar soni, mashina gabariti 
va massasini kamaytirishga imkon beradi. Biroq bunda kanatning uzunligi ortadi, barabanga 
ko‘proq kanat o‘raladi va ishqalanishga quvvat isrofi ko‘payadi.