1-2- ma’ruza. Mashina detallari va ish jihozlari

Payvand birikmalar. 
Payvand birikmalar qurilish mashinalarida eng ko‘p 
tarqalgan birikmalar bo‘lib, bunda detallarning birikish joylari payvandlash yo‘li bilan hosil 
qilinadi. Detallarni payvandlab biriktirish payvand choklar yordamida bajariladi. Payvand 
choklar elektr yordamida payvandlashda elektrodlar va gaz alangasi yordamida 
payvandlashda chiviqlarni suyuqlantirish yo‘li bilan hosil qilinadi. Elektr yoyi yordamida 
payvandlash ko‘p tarqalgan. Yoy yordamida payvandlashdan tashqari elektr-shlak vositasida 
payvandlash va kontakt payvandlashlardan ham foydalaniladi. 
Elektr yoyi, elektr-shlak va kontaktlab payvandlash natijasida uchma-uch, ustma-
ust, lentasimon va nuqtali choklar hosil bo‘ladi. Konstruktiv ijro qilish nuqtai-nazaridan 
payvand choklar uchma-uch (1.5-rasm, a ), ustma-ust (1.5-rasm, 
б, в, д, e), tavrsimon (1.5-rasm, г) turlarga bo‘linadi. 
1.5-rasm. Payvandli birikma turlari. 
Payvand birikmalarning ajralmas boshqa birikmalarga qaraganda birmuncha 
afzalliklari bor: 
-
payvand birikma kam mehnat talab qilishi bilan birga, metallni tejashga imkoniyat 
yaratadi; ma’lumki, parchin mixli birikmalar hosil qilishda parchin mix uchun teshik 
ochilishi kerak, payvand birikmada esa bunga ehtiyoj bo‘lmaydi. 

---

Bundan tashqari, murakkab shaklli yirik quymalar o‘rniga payvand birikma 
vositasida tayyorlangan yengil po‘lat ishlatish materialni 30—40% tejashga imkon beradi. 
Payvand birikmalarning kamchiligiga ularda qoldiq kuchlanish bo‘lishi va tob tashlashi, 
o‘zgaruvchan va titratuvchi kuchlarni yomon qabul qilishini, ayrim konstruksion 
materiallarni payvandlab bo‘lmasligi hamda payvand choklar, sifatini nazorat qilish 
murakkab va sermehnatliligini kiritish mumkin. 
1.3.
 
Uzatmalar va uni turlari 
Energiya manbai bilan mashinaning ish bajaruvchi qismi oralig‘ida joylashib, ularni 
o‘zaro bog‘lovchi hamda harakatni talab qilinganidek boshqarishga imkon beruvchi 
mexanizmlar uzatmalar deb ataladi. 
Mashinasozlikda mexanik, elektrik, pnevmatik va gidravlik uzatmalardan 
foydalaniladi. Mexanik uzatmalar ikki turga bo‘linadi: 1) ishqalanish hisobiga ishlaydigan 
uzatmalar (friksion va tasmali uzatmalar); 2) ilashish hisobiga ishlaydigan uzatmalar (tishli, 
chervyakli va zanjirli uzatmalar). 
Ishqalanish hisobiga ishlovchi uzatmalarning asosiy detallari (g‘ildirak, shkiv va shu 
kabilar) silliq sirtga, ilashish hisobiga ishlaydigan uzatmalarning asosiy detallari (tishli 
g‘ildirak, chervyak va shu kabilar) esa katta burovchi momentning uzatilishini 
ta’minlaydigan tishlarga ega. 
Energiyani bevosita energiya manbaidan qabul qilib oluvchi val 
yetaklovchi val
deb 
ataladi. Bu valdan energiyani qabul qilib, ish bajaruvchi qismlarga uzatuvchi val 
yetaklanuvchi val
deyiladi. Uzatmalarni asosiy parametrlari: foydali ish koeffitsienti FIK 
T
va uzatish soni 
i
hisoblanadi.