|
2. Dunya boyinsha energiya islep shig’ariw masshtablari
1.2- rasmda Dunya boyinsha 1985-2010 jillar aralig’inda turli energiya resurslarinan paydalaniw dinamikasi keltirilgen.
1.2- rasm. Dunya boyinsha turli xildagi energiya resurslari iste’molining o‘zgarjumis dinamikasi.
Ha’zirgi dawirde dunya boyinsha elektr energiyasina bo‘lg’an talab har jili 2,6% ga artip baratirg’anlig’in itibarg’a alsaq, onda 2030 jilga borip, talab ha’zirgi dawirdegige qarag’anda eki ma’rte artadi. Elektr energiyasi islep shig’ariwda ko‘mir jag’iwshi elektr stansiyalarining ulushi 2006 jilda 40% bo‘lgan bo‘lsa, 2030 jilga kelip Bul ko‘rsetkish 44% gacha artiwi kutilmekte. 1.4- rasmda basqa turdagi energiya resurslari singari ko‘mirning jamiyat iskerligining barcha sohalarida paydalaniw miqdorini o‘zgarjumis dinamikasi ham keltirilgen. Ko‘mirdan paydalaniwning hamon artip borjumisiga tiykarg’i sabab ha’zirgi dawirde Osiyoda gazning narxini yuqoriligi ha’m ko‘mir zahirasining ko‘pligi esaplanadi. 1976 jildan Bulyon bir Britan jilliliq birligiga to‘g‘ri keluvchi Janilg’inin’narxi bo‘yicha ko‘mir eng qimmat qazilma yoqilg‘i hisoblanar edi.
Xitoy 2005 jildan ko‘mirdan paydalaniwni 11% miqdorga oshirib kelip, 2009 jilda AQSHni ortda qoldirib, Bul ko‘rsatkich bo‘yicha Dunyada 1- o‘ringa chiqib oldi. 2005- jilning oxiridagi baholashga ko‘ra ko‘mir zahirasi eng ko‘p yoqilgi sipatinda 909 mlrd. tonna esaplanib, undan paydalaniwning ha’zirgi darajasi saqlanib qolganda 164 jilga etadigan yoqilg‘i turi sipatinda baholangan (Xalqaro energetika agentligi, 2006).
AQSHda ha’zirgi dawirde ko‘mir jag’iwchi elektr stansiyalari uliwma iste’molning 45% qismini qoplaydi. Bir necha jil ilgari Bul ko‘rsatkich 51% yaki taxminan 400 GVt bo‘lib, u 600 ta stansiyada islep chiqarilgan. (Vudruf, 2005). 2030 jilga kelip elektr energiya islep shig’ariwda qo‘shimcha uliwma quvha’mt 750 GVtga etjumisi kutilmoqda (Xalqaro energetika agentligi, 2006). Bul qo‘shimcha quvha’mtning 156 GVt qismi ko‘mir jag’iwchi stansiyalarning ulushiga to‘g‘ri keladi. Basqacha baholashlar bo‘yicha 2030 jilga kelip, qo‘shimcha 280 ta 500 MVt quvha’mtli ko‘mir jag’iwchi stansiyalar mavjud bo‘ladi.
Shimoliy Amerikada tabiiy gazning narxini pasayib borjumisi yana ko‘proq energetik jihatdan na’tiyjeli ha’m past emissiyali (atrof muhitga chiqariluvchi zararli chiqindilar) stansiyalarni quriw ananasini yaratmoqda. Ha’zirgi dawirde Bul an’ana 2020 jilgacha davom etjumisi kutilmoqda. Kombinatsiyalangan siklda jumislovchi gaz turbinalariga ega bo‘lgan gaz jag’iwchi stansiyalarda 5-7 sent/kVt.soat ko‘mir jag’iwchi stansiyalarda esa 4-6 sent/kVt.soat aralig’inda (Xalqaro energetika agentligi, 2006). Integrallashgan gazlashirilgan siklda jumislovchi elektr stansiyalarini hozircha saliwtirjumis mumkin emas, Sebebi olardan paydalaniwga asoslangan ko‘plab proektlerge davlat tomonidan subsidi ajratilgan. Elektr energiya islep shig’ariwning qarag’anda past narxi AQSHda ko‘mir jag’iwchi stansiyalarni basqa turdagi markazlashgan generatsiyalovchi stansiyalerge qarag’anda afzalroq qiladi.
Energetika sistemasini quriw ha’m onin’ jumis sharoitlari tuwridan - tuwri tabiiy faktorlar (masalan, suv xavzalarining mavjudligi, energetika resurslarining geografik joylashuvi ha’m iste’molchilarning joylashuvi) menen baylanisli. Biosferaning holati, uni energetika qurilmalarining jumisi menen bog‘liq ifloslanganlik darajasi energetika sistemasining texnik xarakteristikalari ha’m jumis holatlariga qarag’anda ma’lum cheklovlarni juzege keltiradi.
Energetika sistemasini basqarjumis faqat onin’ biosferaga ta’sirini emas, balki yoqilgi menen ta’minlash sistemasining sotsial funksiyalari, sanoat, transport ha’m basqa faktorlarning ham ta’sirini itibarg’a olib amalga oshiriladi.
Energetika atrof-muhit ha’m insan salomatligiga salbiy ta’sir etuvchi dereklardan biri esaplanadi. Shu sababli onin’ ta’sirini kemaytirjumis texnologiyalarini islep chiqjumis ha’m joriy etjumis Bulgungi kunda ushBul soha olim ha’m mutaxassislari oldida turgan eng dolzarb masalalardan biridir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
