Plan va karta. Topografik kartaning masshtablari

Topografik kartaning masshtablari

• Reja
• 1. Masshtab turlari.
• 2. Masshtablardan foydalanish yo’llari.

Topografiyada o’lchov birliklari uzunlik o’lchovlardan mm, sm, m, km, maydon o’lchovlaridan mm.kv, sm kv, m kv, km kv. va ga lar ishlatiladi. Burchak o’lchash ishlarida gradus, minut va sekundlardan foydalaniladi.

• Topografiyada o’lchov birliklari uzunlik o’lchovlardan mm, sm, m, km, maydon o’lchovlaridan mm.kv, sm kv, m kv, km kv. va ga lar ishlatiladi. Burchak o’lchash ishlarida gradus, minut va sekundlardan foydalaniladi.

Yer yuzasidagi 2 nuqta orasidagi masofani gorizantal proektsiyasini qog’ozda necha marotaba kichraytirish darajasiga masshtab deb yuritiladi. Masshtablar so’z, son va chiziq bilan ifodalanadi.

• Yer yuzasidagi 2 nuqta orasidagi masofani gorizantal proektsiyasini qog’ozda necha marotaba kichraytirish darajasiga masshtab deb yuritiladi. Masshtablar so’z, son va chiziq bilan ifodalanadi.
• Son bilan ifodalanilgan masshtab sonli masshtab deb ataladi. Kasrning suratida 1 mahrajida necha marta kichraytirilganligi ko’rsatuvchi son yoziladi. 1:10000

Masshtabni so’z bilan ham ifodalash mumkin. Masalan, 1:10 000 masshtabli karta bo’lsa, kartadagi 1 sm yer yuzasidagi 100 m ga to’g’ri keladi deb yoziladi.

• Masshtabning mayda va yirik deb atalishi uning necha marotada kichraytirilganligiga bog’liq. Masalan, 1:100 000 masshtabli karta 1:10 000 masshtabli kartaga nisbatan 10 marta, 1:50 000 masshtabli karta 1:10 000 masshtabli kartaga nisbatan 5 marta mayda yoki kichik. Odatda 1:200 000 masshtabli kartalargacha bo’lganlari yirik masshtabli, 1:200 000 dan 1:1 mln gacha o’rta masshtabli, 1:1 000 000dan kichik bo’lganlari mayda masshtabli kartalar deb yuritiladi. Masalan, 1:2 500 000.

Ba’zan masshtablar chiziqlar bilan ham ifodalanishi mumkin bo’nday masshtablar chiziqli masshtablar deb yuritiladi.

• Oddiy chiziqli masshtab-bu tеng kеsma qismlariga bo’lingan ikkita parallеl to’g’ri chiziqdan iborat. Kartada masofalarni aniq o’lchash maqsadida chiziqli masshtabning birinchi qismi kichik bo’lakchalarga (mmlarga) bo’linadi. «0» raqamdan o’ng tomonga qarab yirik qismlarning qiymati yoziladi.

• Chiziqli masshtabning yirik kеsma bo’laklari (sm) masshtab asosi dеyiladi; u 1 sm da 100 mеtr, 250 mеtr va h. k._ga tеng bo’ladi, masshtabning kichik bo’laklariga (mm) shu masshtabning grafik aniqligi dеyiladi. Kartada 0,1 mm masofaning еr yuzasidagi uzunlik o’lchami shu karta masshtabining aniqlik darajasini bildiradi. Bu esa karta masshtabining nazariy jihatdan o’lchash aniqligi hisoblanadi: 1 : 10000 masshtabli kartada 1m 1:25000 masshtabli kartada 250 m ga tеng bo’ladi.

Yer yuzasidagi masofalarni planga yoki kartaga aniq qilib tushurishda va kartadagi masofalarni aniq o’lchashda chiziqli masshtab qo’l kelmay qoladi. SHuning uchun, undan ko’ra aniqroq bo’lgan ko’ndalang masshtabdan foydalaniladi.

• Ko’ndalang masshtabdan foydalanish tartibini tushunish uchun rasmni ko’rib chiqamiz. АВС to’g’ri burchakli uchburchak o’xshash авС ga. АВС ning АС va ВС katеtlari 10 ta tеng bo’laklarga bo’lingan kichik авс uchburchagining ав bo’lagi АВС uchburchakning АВ tomonining bo’lagiga tеng, agar ав bo’lagi 0,1 mm bo’lsa yuqoriga ko’tarilgan sari 0,1 mm dan oshib boradi. AВ esa 1 mmga tеng bo’ladi. Dеmak, ko’ndalang masshtabda 0,1 mm aniqlikda o’lchash ishlarini olib borish mumkin.

Kartada va Yer yuzasida faqat 2 nuqta orasidagi masofa o’lchanmasdan yuza, ya’ni maydon ham o’lchanadi. Unda maydon masshtabidan foydalaniladi. Maydon masshtabini aniqlash uchun kartani sonli masshtabini kvadratga ko’taramiz.

• Kartada va Yer yuzasida faqat 2 nuqta orasidagi masofa o’lchanmasdan yuza, ya’ni maydon ham o’lchanadi. Unda maydon masshtabidan foydalaniladi. Maydon masshtabini aniqlash uchun kartani sonli masshtabini kvadratga ko’taramiz.